Architektura sakralna

Bazylika jezuicka pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie
BAZYLIKA JEZUICKA PW. NAJŚWIĘTSZEGO SERCA PANA JEZUSA W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Jezuici (Towarzystwo Jezusowe) to zakon męski założony w 1540 r. w Rzymie przez św. Ignacego Loyolę. W Krakowie jezuici na przełomie XVI i XVII w. rozpoczęli budowę świątyni pw. świętych Piotra i Pawła.

Bazylika kolegiacka Narodzenia NMP oraz Muzeum Regionalne w Wiślicy
BAZYLIKA KOLEGIACKA NARODZENIA NMP ORAZ MUZEUM REGIONALNE W WIŚLICY, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0
Bazylika pw. św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu
BAZYLIKA PW. ŚW. ANDRZEJA APOSTOŁA W OLKUSZU, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Pierwsze wzmianki o osadzie górniczej, która dała początek dzisiejszemu miastu Olkusz, pochodzą z XIII w. Miasto lokowano i otoczono murem obronnym za czasów Kazimierza Wielkiego, w XIV w.

Cerkiew greckokatolicka w Bartnem
WIEŚ ŁEMKOWSKA BARTNE, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0
Cerkiew prawosławna pw. Zaśnięcia NMP w Krakowie
Cerkiew pw. Opieki Bogurodzicy w Owczarach
CERKIEW PW. OPIEKI BOGURODZICY W OWCZARACH, fot. M. Klag (MIK, 2006) CC BY SA 3.0

Owczary to wieś łemkowska położona w dolinie potoku Siary, wśród pagórków Magury Małastowskiej. Lokowana była na prawie niemieckim w 1323 r. pod nazwą Rychwałd. Cerkiew znajdowała się we wsi już w 1420 r.

Cerkiew pw. św. Dymitra w Sądeckim Parku Etnograficznym w Nowym Sączu
CERKIEW PW. ŚW. DYMITRA W SĄDECKIM PARKU ETNOGRAFICZNYM W NOWYM SĄCZU, fot. M. Klag (MIK, 2001) CC BY SA 3.0

We wschodniej części Sądeckiego Parku Etnograficznego, w części poświęconej budownictwu Łemków, znajduje się XVIII-wieczna cerkiew pod wezwaniem św. Dymitra Męczennika.

Cerkiew pw. św. Jakuba Młodszego w Powroźniku
CERKIEW PW. ŚW. JAKUBA MŁODSZEGO W POWROŹNIKU, fot. M. Łukaszewicz (Graphia, 2011) ©

Najstarsze wzmianki o Powroźniku pochodzą z XIV w. Nazwa wsi odnosi się prawdopodobnie do zajęcia, którym mogli zajmować się jej mieszkańcy – uprawy konopi potrzebnej do wyrobu powrozów.

Cerkiew pw. św. Paraskiewy w Kwiatoniu
CERKIEW PW. ŚW. PARASKIEWY W KWIATONIU, fot. M. Klag (MIK, 2001) CC BY SA 3.0

Niewielka wioska Kwiatoń, której pierwotna nazwa brzmiała Kwiatków, jest położona przy głównej drodze pomiędzy Uściem Gorlickim a Wysową, w dolinie rzeki Zdyni. Wieś powstała w XIV w.

Cmentarz i kościółek na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem
CMENTARZ I KOŚCIÓŁEK NA PĘKSOWYM BRZYZKU W ZAKOPANEM, fot. M. Klag (MIK, 2006) CC BY SA 3.0

Zakopiański stary cmentarz jest jedną z najbardziej znanych polskich nekropolii. Nazwę swoją wywodzi od Jana Pęksy, który w 1848 r. ofiarował na rzecz cmentarza swój grunt, położony obecnie w jego wschodniej części.

Dawne opactwo Norbertańskie w Hebdowie
DAWNE OPACTWO NORBERTAŃSKIE W HEBDOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Od ponad ośmiu wieków w zakolu Wisły nieopodal Nowego Brzeska, wznosi się opactwo Norbertanów. Zakonników sprowadzili z czeskiej miejscowości Strahov, za zgodą księcia Bolesława Kędzierzawego, dwaj rycerze: Szczeżysław i Wrocisław.

Kaplica „Na Wodzie” w Ojcowie
Kaplica Firlejów przy kościele parafialnym pw. św. Mikołaja w Bejscach

Miejscowość Bejsce jest położona na północny wschód od Krakowa, w niewielkiej odległości od drogi prowadzącej do Sandomierza. Parafia w Bejscach wzmiankowana jest w dokumentach w latach 1325-1327, lecz jej początki sięgają zapewne XI w.

Katedra pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Tarnowie
KATEDRA PW. NARODZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY W TARNOWIE, fot. M. Klag (MIK 2000) CC BY SA 3.0

Dogodne położenie Tarnowa na szlaku handlowym sprawiło, że wyrósł on na znaczący ośrodek gospodarczo-administracyjny i artystyczny. Przez wieki był miastem prywatnym, należącym do Leliwitów. Na północny zachód od Rynku znajduje się prostokątny plac Katedralny, przy którym stoi katedra, górująca wieżą nad miastem.

Klasztor oo. Paulinów z kościołem św. Michała Archanioła i św. Stanisława Biskupa w Krakowie
KLASZTOR OO. PAULINÓW Z KOŚCIOŁEM ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA I ŚW. STANISŁAWA BISKUPA W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Kościół na Skałce jest drugim – obok Wawelu – miejscem spoczynku słynnych Polaków. W podziemiach kościoła pochowani zostali m.in. Jan Długosz, Jacek Malczewski, Stanisław Wyspiański, Czesław Miłosz.

Klasztor ss. Norbertanek i elementy zabudowy wsi Imbramowice
KLASZTOR SS. NORBERTANEK I ELEMENTY ZABUDOWY WSI IMBRAMOWICE, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Na północ od Krakowa, w dolinie rzeki Dłubni znajduje się wieś Imbramowice. Imbramowicki klasztor Norbertanek jest jednym z dwóch istniejących obecnie w Polsce.

Kolegiata pw. św. Anny w Krakowie
KOLEGIATA PW. ŚW. ANNY W KRAKOWIE, fot. M. Łukaszewicz (Graphia, 2011) ©

Kościół pw. św. Anny w Krakowie po raz pierwszy pojawia się w źródłach historycznych w 1381 r. Niespełna trzy dekady później, w 1407 r., został strawiony przez pożar, a następnie odbudowany dzięki środkom przekazanym przez króla Władysława Jagiełłę.

Kościół i klasztor Bożogrobców w Miechowie
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR BOŻOGROBCÓW W MIECHOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Miechów zawdzięcza swe powstanie zakonowi bożogrobców, założonemu w czasie wypraw krzyżowych. Zakon Kanoników Regularnych Stróżów Świętego Grobu Jerozolimskiego, jak brzmi jego pełna nazwa, miał za zadanie strzec Grobu Pańskiego w Jerozolimie i przybywających do niego pielgrzymów.

Kościół i klasztor Braci Kapucynów w Krakowie
Kościół i klasztor Klarysek w Starym Sączu
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR KLARYSEK W STARYM SĄCZU, fot. M. Łukaszewicz (Graphia, 2011) ©

Stary Sącz, położony u zbiegu Popradu i Dunajca, na szlaku łączącym niegdyś Małopolskę z Węgrami, lokowany był aż dwukrotnie, co do dziś widoczne jest w jego strukturze urbanistycznej.

Kościół i klasztor oo. Cystersów w Szczyrzycu
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR OO. CYSTERSÓW W SZCZYRZYCU, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Położony w górzystej kotlinie Beskidu Wyspowego zespół opactwa cysterskiego w Szczyrzycu jest jednym z najstarszych klasztorów w Polsce. Jego fundacji dokonał w 1234 r. wojewoda krakowski Teodor z Gryfitów.

Kościół i klasztor oo. Karmelitów Bosych w Czernej
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR OO. KARMELITÓW BOSYCH W CZERNEJ, fot. M. Klag (MIK, 2002) CC BY SA 3.0

Zagubiona pośród wąwozów i bukowego lasu Czerna, podobnie jak przed wiekami, ma charakter odizolowanej od świata pustelni. Otacza ją prawie osiemdziesięciohektarowy las, pokrywający wzgórze klasztorne oraz sąsiednie, położone po stronie wschodniej, za rzeką Eliaszówką.

Kościół i klasztor oo. Karmelitów Trzewiczkowych na Piasku w Krakowie
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR OO. KARMELITÓW TRZEWICZKOWYCH NA PIASKU W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2002) CC BY SA 3.0

Według legendy, kościół na Piasku został ufundowany przez Władysława Hermana w 1087 r., jako wotum za cudowne uzdrowienie. W rzeczywistości świątynię założyła ok. 1390 r. królewska para: Jadwiga i Władysław Jagiełło.

Kościół i klasztor oo. Pijarów w Krakowie
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR OO. PIJARÓW W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Pijarzy zostali sprowadzeni do Polski przez króla Władysława IV w 1642 r., a dzięki zezwoleniu Jana Kazimierza dwanaście lat później osiedlili się na krakowskim Kazimierzu.

Kościół i klasztor oo. Reformatów w Wieliczce
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR OO. REFORMATÓW W WIELICZCE, fot. M. Klag (MIK, 1999) CC BY SA 3.0

Wieliczka wspominana jest w dokumentach już w latach 1123-1127, a jej pierwsza lokacja miała miejsce w 1290 r. Prawa magdeburskie nadał miastu Kazimierz Wielki w 1368 r. i wtedy otoczono je murami obronnymi.

Kościół i klasztor oraz szpital Zakonu Bonifratrów w Krakowie
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR ORAZ SZPITAL ZAKONU BONIFRATRÓW W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Na krakowskim Kazimierzu, nieopodal Wisły znajdują się zabudowania kościoła, klasztoru oraz szpitala Bonifratrów. Klasztor i kościół należały wcześniej do Zakonu Trójcy Świętej.

Kościół i klasztor pw. Stygmatów św. Franciszka z Asyżu oo. Bernardynów w Alwerni
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR PW. STYGMATÓW ŚW. FRANCISZKA Z ASYŻU OO. BERNARDYNÓW W ALWERNI, fot. M. Łuczak (2010) ©

Kościół oo. Bernardynów w Alwerni nosi wezwanie Stygmatów św. Franciszka z Asyżu. Został założony na wzór włoskiej pustelni La Verna w Toskanii, gdzie w 1224 r. św. Franciszek otrzymał dar stygmatów.

Kościół i klasztor ss. Benedyktynek w Staniątkach
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR SS. BENEDYKTYNEK W STANIĄTKACH, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0

Nieopodal Niepołomic znajduje się wieś Staniątki, na miejscu której – jak głosi legenda – zatrzymał się w 996 r. św. Wojciech w drodze na dwór Bolesława Chrobrego.

Kościół i zamek w Czchowie
KOŚCIÓŁ I ZAMEK W CZCHOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Na wzgórzu, nad brzegiem Dunajca położony jest Czchów – kiedyś znaczne miasto, obecnie miejscowość letniskowa. Znany z dokumentów pod nazwą Schov, rozwijał się od przełomu XII i XIII w. dzięki biegnącemu tędy traktowi węgierskiemu.

Kościół parafialny pw. Dziesięciu Tysięcy Męczenników w Niepołomicach
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. DZIESIĘCIU TYSIĘCY MĘCZENNIKÓW W NIEPOŁOMICACH, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Niepołomicka fara jest najstarszym obiektem architektonicznym miasta. Została ufundowana przez króla Kazimierza Wielkiego w latach 1350-1358. Gotycki kościół pw. Najświętszej Marii Panny i Dziesięciu Tysięcy Męczenników był pierwotnie dwunawową budowlą halową.

Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Mikołaja w Sławkowie
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. PODWYŻSZENIA KRZYŻA ŚWIĘTEGO I ŚW. MIKOŁAJA W SŁAWKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 1999) CC BY SA 3.0

Stojący pośród wiekowych lip kościół parafialny w Sławkowie nosi podwójne wezwanie: Podwyższenia Krzyża Świętego oraz św. Mikołaja.

Kościół parafialny pw. św. Benedykta w Imbramowicach
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. ŚW. BENEDYKTA W IMBRAMOWICACH, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Imbramowice, miejscowość położona ok. dwadzieścia kilometrów na północ od Krakowa, kojarzą się przede wszystkim z klasztorem Norbertanek. Jednak oprócz kompleksu norbertańskiego znajduje się tutaj również interesujący kościół parafialny, noszący wezwanie św. Benedykta.

Kościół parafialny pw. św. Marcina w Grywałdzie
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. ŚW. MARCINA W GRYWAŁDZIE, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0

Położony niezwykle malowniczo w śródgórskiej kotlinie Grywałd otacza od zachodu masyw Lubania, a od południa – pienińskie szczyty. Na wyniosłym wzgórzu góruje ponad wsią, otoczony drzewami drewniany kościółek.

Kościół parafialny pw. św. Marcina w Krzeszowicach

Krzeszowicka świątynia położona jest pomiędzy rynkiem miasta a pałacem Potockich, w otoczeniu drzew pobliskich parków: zdrojowego i miejskiego.

Kościół parafialny pw. św. Mikołaja w Wysocicach
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. ŚW. MIKOŁAJA W WYSOCICACH, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Niewielka miejscowość Wysocice położona jest na północ od Krakowa, nad rzeką Dłubnią. W początkach swych dziejów należała ona do sławnego rodu Odrowążów, który już w połowie XII w. władał miejscowościami leżącymi w dolinie Dłubni.

Kościół pw. Najświętszego Salwatora i kaplica pw. św. św. Małgorzaty i Judyty w Krakowie
KOŚCIÓŁ PW. NAJŚWIĘTSZEGO SALWATORA I KAPLICA PW. ŚW. ŚW. MAŁGORZATY I JUDYTY W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2008) CC BY SA 3.0

W zachodniej części Krakowa, pomiędzy Starym Miastem a Bielanami, rozciąga się dzielnica Zwierzyniec. Tereny te, leżące na lewym brzegu Wisły, przez ponad siedem stuleci należały do zakonu norbertanek.

Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Łapczycy
KOŚCIÓŁ PW. NARODZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY W ŁAPCZYCY, fot. M. Klag (MIK, 2002) CC BY SA 3.0

Nieodległa od Krakowa wieś Łapczyca, położona nad Rabą, wspominana jest w dokumentach na początku XII w. jako uposażenie klasztoru w Tyńcu. Parafia w Łapczycy istniała na pewno już w latach 1325-1327, kiedy to znalazła się w wykazach świętopietrza.

Kościół pw. Narodzenia NMP w Krużlowej Wyżnej
Kościół pw. św. Bartłomieja w Krakowie

Nieopodal Wisły, wśród wysokich bloków osiedla Podwawelskiego stoi niewielki kościół. Otoczony drzewami, oddzielającymi go od pobliskiej, ruchliwej ulicy Konopnickiej, zaskakuje przybyszów swoim widokiem i panującym tu niezwykłym spokojem.

Kościół pw. św. Elżbiety Węgierskiej w Trybszu
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. ELŻBIETY WĘGIERSKIEJ W TRYBSZU, fot. M. Łuczak (2010) ©

Spiska wieś Trybsz powstała przypuszczalnie w drugiej połowie XIV w., jednak pewną datą potwierdzającą jej istnienie jest rok 1589, kiedy została wymieniona w dokumencie sprzedaży klucza niedzickiego.

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Orawce
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. JANA CHRZCICIELA W ORAWCE, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Górna Orawa była zasiedlana w 2. poł. XVI i na początku XVII w., kiedy znajdowała się w granicach państwa węgierskiego. W 1585 r. nastąpiła lokacja wsi Orawka na prawie wołoskim. Początki tutejszej parafii wiążą się z osobą ks. Jana Szczechowicza.

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Prandocinie
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. JANA CHRZCICIELA W PRANDOCINIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0
Kościół pw. św. Leonarda w Lipnicy Murowanej
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. LEONARDA W LIPNICY MUROWANEJj, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0
Kościół pw. św. Małgorzaty Dziewicy i Męczennicy w Raciborowicach
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. MAŁGORZATY DZIEWICY I MĘCZENNICY W RACIBOROWICACH, fot. M. Łuczak (2010) ©

Raciborowice, położone na północny wschód od Krakowa, istniały już zapewne w XIII w. Według Jana Długosza wywodzą swą nazwę od imienia rycerza Racibora, założyciela wsi. Potomek tegoż rycerza podarował dobra raciborowickie kapitule krakowskiej.

Kościół pw. św. Marka Ewangelisty w Krakowie
Kościół pw. św. Michała Archanioła w Binarowej
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. MICHAŁĄ ARCHANIOŁA W BINAROWEJ, fot. K. Fidyk (MIK, 2006) CC BY SA 3.0
Kościół pw. św. Michała Archanioła w Szalowej
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA W SZALOWEJ, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

W Beskidzie Niskim, u podnóża Góry Maślanej położona jest niewielka wieś Szalowa. Lokowano ją prawdopodobnie w XIII w. na prawie niemieckim. W XV i XVI w. należała do rodziny Szalowskich herbu Strzemię, którzy byli arianami i przy swym dworze w Szalowej przypuszczalnie wznieśli zbór.

Kościół pw. św. św. Filipa i Jakuba Apostołów w Sękowej
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. ŚW. FILIPA I JAKUBA APOSTOŁÓW W SĘKOWEJ, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Położona w Beskidzie Niskim, u podnóża Magury Małastowskiej wieś Sękowa została lokowana przez króla Kazimierza Wielkiego w 1346 r., który uposażył również tutejszą parafię. Zachowany do dzisiaj, drewniany kościół zbudowano ok. 1520 r.

Kościół pw. św. św. Piotra i Pawła w Lachowicach
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. ŚW. PIOTRA I PAWŁA W LACHOWICACH, fot. M. Klag (MIK, 2008) CC BY SA 3.0

Lachowice położone są na pograniczu Beskidu Żywieckiego i Beskidu Małego, na zachód od Suchej Beskidzkiej. Jest to duża wieś, której zabudowania rozciągają się wzdłuż doliny potoku Lachówka oraz przebiegającej tędy linii kolejowej.

Kościół pw. św. św. Piotra i Pawła w Łapszach Wyżnych
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. ŚW. PIOTRA I PAWŁA W ŁAPSZACH WYŻNYCH, fot. M. Łuczak (2010) ©

Najwcześniejsze znane historykom wzmianki o Łapszach Wyżnych pochodzą z 1463 r. Prawdopodobnie wieś powstała na początku XV w. przez osiedlenie się tutaj ludności z sąsiednich Łapsz Niżnych.

Kościół pw. św. św. Świerada i Benedykta w Tropiu
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. ŚW. ŚWIERADA I BENEDYKTA W TROPIU, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0

Tropie, miejscowość na wschodnim brzegu Dunajca, związana jest z początkami chrześcijaństwa w Polsce. To tutaj znajdowała się pustelnia, w której zamieszkiwał przez kilkadziesiąt lat św. Świerad-Andrzej.

Kościół pw. św. Wojciecha w Kościelcu
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. WOJCIECHA W KOŚCIELCU, fot. K. Fidyk (MIK, 2012) CC BY SA 3.0
Kościół pw. Wszystkich Świętych w Ptaszkowej
KOŚCIÓŁ PW. WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH W PTASZKOWEJ, fot. M. Klag (MIK, 2008) CC BY SA 3.0

Ptaszkowa to miejscowość malowniczo położona na Sądecczyźnie, u podnóży Beskidu Niskiego. Od pobliskiego Grybowa dzieli ją zaledwie kilka kilometrów. Początki wsi datowane są na XIV w.

Kościół rzymskokatolicki z Łososiny Dolnej w Sądeckim Parku Etnograficznym w Nowym Sączu
KOŚCIÓŁ RZYMSKOKATOLICKI Z ŁOSOSINY DOLNEJ W SĄDECKIM PARKU ETNOGRAFICZNYM W NOWYM SĄCZU, fot. K. Pachla-Wojciechowska (MIK, 2012) CC BY SA 3.0
Kościół sióstr Norbertanek w Krakowie
Kościół św. Katarzyny z klasztorem Augustianów w Krakowie

Wiek XIV w Krakowie był czasem niezwykłej aktywności budowlanej: prawie w tym samym czasie przebudowano katedrę wawelską, wzniesiono bazylikę Mariacką i dominikański kościół pw. Św. Trójcy oraz augustiański kościół św. Katarzyny i parafialny Bożego Ciała na Kazimierzu.

Kościół św. Małgorzaty w Dębnie
KOŚCIÓŁ ŚW. MAŁGORZATY W DĘBNIE, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Dębno, położone kilka kilometrów od Brzeska, znane jest głównie dzięki gotycko-renesansowej rezydencji obronnej. Niedaleko, nieco powyżej zamku wznosi się kamienny gotycki kościół. Obie budowle są położone na wzniesieniu, w otoczeniu drzew, a wiedzie do nich aleja wysadzana drzewami.

Kościół św. Marcina w Krakowie

Kościół św. Marcina przy ul. Grodzkiej należy do parafii ewangelickiej. W miejscu, gdzie obecnie znajduje się barokowa świątynia już w XII lub XIII w. istniał romański kościół.

Opactwo oo. Benedyktynów w Tyńcu (Kraków)
OPACTWO OO. BENEDYKTYNÓW W TYŃCU, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Na kamiennym, wysokim brzegu Wisły, nieopodal Krakowa zamieszkują już od prawie tysiąca lat benedyktyńscy mnisi. Żyją oni według reguły ułożonej przez św. Benedykta z Nursji, od którego imienia wywodzi się nazwa zakonu.

Opactwo oo. Cystersów i kościół św. Bartłomieja w Mogile (Kraków)
OPACTWO OO. CYSTERSÓW I KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Cystersów do podkrakowskiej Mogiły sprowadził biskup krakowski Iwo Odrowąż ok. 1225 r. Wkrótce potem rozpoczęli oni budowę kościoła pw. św. Wacława.

Poliptyk olkuski – bazylika kolegiacka pw. św. Andrzeja w Olkuszu

Wzniesiony zapewne w 1. poł. XIV w. kościół św. Andrzeja w Olkuszu jest jednym z najważniejszych zabytków gotyckiej architektury w Małopolsce.

Pustelnia bł. Salomei w Grodzisku koło Skały
PUSTELNIA BŁ. SALOMEI W GRODZISKU KOŁO SKAŁY, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Grodzisko jest położone wśród jurajskich skał, w niewielkiej odległości od Ojcowa. Na urwistej, wysokiej skale nad doliną Prądnika znajduje się jeden z ciekawszych i wciąż jeszcze mało znanych XVII-wiecznych zabytkowych zespołów.

Sanktuarium Matki Bożej Tuchowskiej w Tuchowie
SANKTUARIUM MATKI BOŻEJ TUCHOWSKIEJ W TUCHOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Tuchów jest położony na wzgórzu nad Białą, na trasie z Tarnowa do Nowego Sącza. W XI w. żona Władysława Hermana, Judyta, ofiarowała go jako wieś królewską benedyktynom tynieckim.

Synagoga i Dom Modlitwy w Dąbrowie Tarnowskiej
SYNAGOGA I DOM MODLITWY W DĄBROWIE TARNOWSKIEJ, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Miasto Dąbrowa Tarnowska, położone nad rzeką Breń, istniało jako osada wiejska już w XIV w. Należała wówczas do rodu Ligęzów, którzy ufundowali tutaj kościół i zbudowali zamek.

Synagoga i Muzeum Żydowskie w Oświęcimiu
Synagoga w Bobowej
SYNAGOGA W BOBOWEJ, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Bobowa wspominana jest w dokumentach już w 1339 r. Była miastem prywatnym i siedzibą możnego rodu Gryfitów. W XV-XVII w. Bobowa stała się znaczącym ośrodkiem, o czym świadczą trzy znajdujące się tu wówczas kościoły.

Tradycja św. Kingi w Starym Sączu
TRADYCJA ŚW. KINGI W STARYM SĄCZU, fot. M. Klag (MIK, 2002) CC BY SA 3.0

Klasztor klarysek w Starym Sączu został ufundowany ok. 1280 r. przez księżną Kingę, żonę Bolesława Wstydliwego. W tym samym czasie założyła ona klasztor franciszkanów, który jednak nie odrodził się po kasacie w 1782 r.

Zakład Salezjański w Oświęcimiu
ZAKŁAD SALEZJAŃSKI W OŚWIĘCIMIU, fot. M. Klag (MIK, 1999) CC BY SA 3.0

Gród Oświęcim istniał już w XII w., a prawa miejskie otrzymał ok. 1272 r. Z podziału księstwa cieszyńskiego dokonanego po 1315 r. powstało księstwo oświęcimskie, którym władał wówczas książę Władysław.

Założenie dworskie w Zbyszycach
Zbór ewangelicki ze Stadeł w Sądeckim Parku Etnograficznym w Nowym Sączu
ZBÓR EWANGELICKI ZE STADEŁ W SĄDECKIM PARKU ETNOGRAFICZNYM W NOWYM SĄCZU, fot. P. Droździk (Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu) ©
Zespół albertyński na Kalatówkach w Zakopanem
ZESPÓŁ ALBERTYŃSKI NA KALATÓWKACH W ZAKOPANEM, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

W Dolinie Bystrej, między Kuźnicami a Kalatówkami, mieści się kompleks klasztorno-muzealny prowadzony przez siostry albertynki. Wyżej, na zboczach Krokwi, znajduje się pustelnia braci albertynów.

Zespół miejski i kościół i klasztor oo. Reformatów w Bieczu
ZESPÓŁ MIEJSKI I KOŚCIÓŁ I KLASZTOR OO. REFORMATÓW W BIECZU, fot. M. Klag (MIK 2000) CC BY SA 3.0

Położony na wzgórzu nad rzeką Ropą Biecz wywodzi swą nazwę – jak głosi legenda – od zbója Becza. Pod koniec XII w. istniał tu zapewne gród kasztelański, a od 1243 r. w dokumentach wymieniani są bieccy kasztelanowie.

Zespół pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej
ZESPÓŁ PIELGRZYMKOWY W KALWARII ZEBRZYDOWSKIEJ, fot. M. Klag (MIK, 1999) CC BY SA 3.0

Na południe od miasta, u szczytu góry Kalwarii położony jest barokowy kościół i klasztor Bernardynów. Kalwaryjski zespół pielgrzymkowy obejmuje także czterdzieści dwie kapliczki i kaplice dróg Męki Pańskiej i Matki Bożej, rozmieszczone na południe i wschód od klasztoru, wśród malowniczych pagórków i dolin.

MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności