Jezuici (Towarzystwo Jezusowe) to zakon męski założony w 1540 r. w Rzymie przez św. Ignacego Loyolę. Do Polski, najpierw do Braniewa, sprowadził ich w 1565 r. kardynał Stanisław Hozjusz. W Krakowie jezuici objęli kościół św. Barbary przy Placu Mariackim (w 1583 r.), a na przełomie XVI i XVII w. rozpoczęli budowę świątyni pw. świętych Piotra i Pawła.

BAZYLIKA JEZUICKA PW. NAJŚWIĘTSZEGO SERCA PANA JEZUSA W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

W 1868 r. jezuici zakupili parcelę w dzielnicy Wesoła, przy ul. Kopernika, i wybudowali na niej niewielką kaplicę oraz klasztor z nowicjatem. Na początku XX w. postanowili wznieść nową świątynię. Zorganizowali więc w 1905 r. konkurs, do którego zaprosili czterech architektów: Teodora Talowskiego, Józefa Pokutyńskiego, Antoniego Wiwulskiego i wiedeńczyka Juliusza Meyredera. Do konkursu stanął również brat zakonny i rysownik Józef Krupierz. Zamawiających nie zadowolił jednak żaden projekt. Zwrócili się zatem o pomoc do Franciszka Mączyńskiego, który w latach 1907-1909 stworzył kolejne trzy wersje projektu. Po zaakceptowaniu ostatecznej wersji, w latach 1909-1912 wzniesiono kościół, którego modernistyczna bryła łączy w jednolitą całość motywy romańskie, gotyckie i barokowe. Jest on trójnawową bazyliką z krótkim prezbiterium, nad którą dominuje usytuowana z boku, sześćdziesięciometrowa wieża. Wnętrze podzielone zostało romańskimi arkadami i nakryte sklepieniem krzyżowym. Bogaty wystrój świątyni, a szczególnie polichromia, mozaiki i marmurowe kolumny nawiązują do sztuki bizantyjskiej i włoskiego romanizmu. Autorem polichromii, a także witraży (zniszczonych podczas II wojny światowej) jest Jan Bukowski, mozaiki zaprojektowali Piotr Stachiewicz i Leonard Stroynowski. Ołtarze są dziełem Karola Hukana, a rzeźby w tęczy wykonał Jan Raszka. Obecne witraże zostały zaprojektowane w 1945 r. przez Jana Skąpskiego.

Efektowność i malowniczość świątyni została podkreślona przez usytuowanie wejścia głównego z boku wieży, od strony ulicy Kopernika. Zdobi je wspaniały, kamienny portal z monumentalną rzeźbą Chrystusa, autorstwa Xawerego Dunikowskiego. Wielu badaczy i znawców sztuki XX w. uznaje jezuicką świątynię za najwybitniejszy w Krakowie obiekt architektury sakralnej powstały na początku XX w.

W 1960 r. kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa został podniesiony przez papieża Jana XXIII do godności bazyliki mniejszej.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Licencja CC-BY-SA 3.0