Z racji swego położenia i znaczenia Kraków był umacniany fortyfikacjami już od wczesnego średniowiecza. Kiedy w 1848 r. miasto włączono w granice cesarstwa austro-węgierskiego, znalazło się ono blisko granicy zaboru rosyjskiego i pruskiego. Niezbędne stało się wówczas wybudowanie w Krakowie silnej twierdzy. W ciągu niespełna 120 lat miasto opasano czterema pierścieniami umocnień, tworząc tym samym największy zespół obronny na ziemiach polskich i jeden z największych w ówczesnej Europie. Do dziś przetrwały trzydzieści cztery forty oraz wiele mniejszych umocnień obronnych, sieć dróg fortecznych, zespoły koszarowe, magazyny, szpitale.

FORT ŚW. BENEDYKT (NR 31) W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 1999) CC BY SA 3.0

Fort Święty Benedykt, nazwany tak od wezwania pobliskiego, średniowiecznego kościółka, powstał w latach 1853-1856 i jest przykładem fortu wieżowego (tzw. wieża maksymiliańska), stawianego w miejscach trudno dostępnych. Podobne obiekty obronne występowały w 1. poł. XIX stulecia w wielu twierdzach europejskich (Linz, Lwów). Fort ten, wraz z fortem Krzemionki, z którym łączył go okop z trzema płaskimi bastionami rozlokowanymi wzdłuż krawędzi wzgórza, miał za zadanie obronę przeprawy przez Wisłę oraz traktów wiedeńskiego i lwowskiego.

Projekt fortu jest prawdopodobnie dziełem znanego krakowskiego architekta i inżyniera Feliksa Księżarskiego. Fort zbudowano z cegły na rzucie regularnego szesnastoboku z okrągłym, wewnętrznym dziedzińcem. Ma kształt dwukondygnacyjnej wieży artyleryjskiej, częściowo podpiwniczonej. U góry mieścił się otwarty taras przeznaczony dla artylerii i piechoty. Fortu broniło niewielkie przedbramie w formie muru ze strzelnicami oraz fosa, przez którą przerzucony był przesuwny most zwodzony. Parter wieży pełnił funkcję koszar, a na piętrze umieszczone były haubice kazamatowe. Skromna – ze względu na militarną funkcję obiektu – dekoracja architektoniczna nawiązująca do gotyku skupia się na ostrołukowej bramie wejściowej, ujętej schodkowym portalem.

Po rozbudowie trzeciego pierścienia twierdzy w latach 90. XIX w. fort utracił swoją rangę i zaczął pełnić funkcję koszar. Po 1918 r. został zaadaptowany na mieszkania i tak użytkowany był do 1984 r. Do dziś przetrwało wiele elementów z pierwotnego wyposażenia i wystroju: stolarka bram i części drzwi wewnętrznych, unikalny przesuwny most zwodzony i kamienne portale. Fort nr 31 jest jednym z najlepiej zachowanych tego typu fortów w Europie.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Licencja CC-BY-SA 3.0