Jurgów jest położony na południowo-zachodnim krańcu polskiego Spisza, nad rzeką Białką i należy do gminy Bukowina Tatrzańska. Jak podaje tradycja, nazwa wsi założonej w 1546 r. przez pasterzy wołoskich wywodzi się od imienia sołtysa Jurko. Udokumentowana wzmianka o Jurgowie pochodzi z 1589 r., kiedy Olbracht Łaski sprzedał Jerzemu Horwathowi z Paloczy dobra klucza dunajeckiego. W 1769 r. polska część Spisza została włączona do monarchii austriackiej, a w 1920 r. czternaście wsi Zamagórza Południowego – w tym Jurgów – zostało przyznanych Polsce przez konferencję Rady Ambasadorów. W okresie II wojny światowej Spisz znalazł się w granicach Słowacji; w 1945 r. wspomniane czternaście wsi powróciło w granice Polski.

SZAŁASY NA POLANIE PODKÓLNA W JURGOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2001) CC BY SA 3.0

Znajdujący się w Jurgowie zespół szałasów i szop na Polanie Podokólne jest przykładem unikatowej zabudowy pasterskiej, jaka występowała na terenie Tatr i Podtatrza. Szałasy tworzą tzw. wieś letnią, nazywaną inaczej osadą biedniacką. Jest ona największą z zachowanych tego typu osad. Na Polanie Podkólne znajduje się ponad pięćdziesiąt obiektów. Usytuowane są one w czterech rzędach, rozciągających się z północy na południe. Od strony zachodniej polanę otaczają tereny rolne, oddzielając miejsca wypasu od lasu i łąk. Szałasy są bardzo rzadko wykorzystywane przez pasterzy zgodnie z ich pierwotnym przeznaczeniem, lecz stanowią niezwykłą atrakcję turystyczną.

Pasterze jurgowscy użytkowali Polanę Podkólne od ok. 1880 r. Wcześniej wypasali owce na terenach Jaworzyny Spiskiej. Jednak w 1879 r. pruski książę Chrystian Hohenlohe wykupił obszar Jaworzyny z zamiarem komasacji gruntów i urządzenia tam nowoczesnych obszarów łowieckich. Górale z Jurgowa, Rzepisk i Czarnej Góry utracili prawo wypasu owiec na tych terenach, ale w zamian przyznano im pastwiska na Polanie Podokólne. Wtedy przeniesiono tu z ok. dziewięćdziesięciu polan jaworzyńskich budynki mieszkalno-gospodarcze i gospodarcze. Na Polanie z czasem powstawały również nowe budynki, jednak większość pasterskiej zabudowy już nie istnieje.

Aby obejrzeć jurgowską zagrodę warto zajrzeć do domu nr 215, gdzie mieści się Muzeum Kultury Ludowej Spisza – filia Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. W wybudowanej w 1861 r. chałupie prezentowana jest ekspozycja „Gospodarstwo spiskie z przełomu XIX i XX w.”.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Licencja CC-BY-SA 3.0