Lipnica Murowana, leżąca na Pogórzu Wiśnickim, rozwinęła się w okresie średniowiecza dzięki położeniu przy węgierskim szlaku handlowym. Lokacji miasta na prawie średzkim dokonał w 1326 r. król Władysław Łokietek; w 1379 r. przeniesiono je na prawo magdeburskie. Pod koniec XIV w. Lipnicę otoczono murem z dwiema bramami. Miasto podupadło w XVI i XVII w. po kilku pożarach oraz w związku z potopem szwedzkim. Próba odrodzenia Lipnicy w latach 20. XIX w. poprzez lokację w tzw. Nowego Miasta nie powiodła się, a w 1934 r. Lipnica utraciła prawa miejskie.

ZABUDOWA MIEJSKA LIPNICY MUROWANEJ, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Zachowany i czytelny pozostał średniowieczny układ miasta, z czworobocznym rynkiem i wybiegającymi z jego naroży ulicami. Pierzeje rynku zabudowane są w większości drewnianymi domami podcieniowymi z XVIII i XIX w.; w zachodniej pierzei wznosi się murowany, być może XVII-wieczny, dom nazywany starościńskim.

Tutejszą parafię odnotowano w źródłach w latach 1325-1327, murowaną świątynię parafialną pw. św. Andrzeja Apostoła ufundował zaś w 1363 r. Kazimierz Wielki. Jest to orientowany, jednonawowy kościół z wielobocznie zamkniętym prezbiterium i wieżą od zachodu oraz trzema bocznymi kaplicami. Do najstarszego wyposażenia świątyni należy figura Matki Bożej z ok. 1370 r. oraz dwa gotyckie, kamienne portale.

Cmentarny kościół pw. św. Leonarda powstał prawdopodobnie pod koniec XV w. Jest on drewniany, o konstrukcji zrębowej, z nawą szerszą niż prezbiterium, lecz nakrytą wspólnym z nim gontowym dachem. Otaczające kościół soboty powstały w XVII w. Wnętrze świątyni pokrywają wielobarwne polichromie. Najstarsze, datowane na koniec XV w. dekoracje patronowe zachowały się na stropie prezbiterium. W XVI stuleciu wykonano polichromię stropu w nawie, a jej ściany ozdobiono scenami Męki Pańskiej na początku XVIII w. Ołtarze tryptykowe są kopiami gotyckich, przechowywanych obecnie w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie. Kościół św. Leonarda w 2003 r. został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.

Najsłynniejszą postacią związaną z Lipnicą jest św. Szymon (1438-1482), bernardyński zakonnik, kaznodzieja i filozof beatyfikowany w 1685 r., a kanonizowany w 2007. Z Lipnicy wywodziły się również siostry Ledóchowskie: św. Urszula i bł. Maria Teresa, których rodzinny dom – piętrowy, klasycystyczny dworek z początku XIX w. – położony jest na wzniesieniu, w części Lipnicy zwanej Nowym Miastem.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Licencja CC-BY-SA 3.0