Zamek w Niedzicy, położony na stromej skale nad spiętrzonymi w Zalewie Czorsztyńskim wodami Dunajca, był grodem obronnym pogranicza polsko-węgierskiego. Granica na Dunajcu oddzielała węgierski zamek w Niedzicy panujący nad Spiszem od polskiego zamku w Czorsztynie.

ZAMEK W NIEDZICY, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Pierwsza wzmianka o zamku w Niedzicy pochodzi z początku XIV w. Były to zapewne ziemno-drewniane umocnienia. Budowa murowanego założenia przed 1330 r. przypisywana jest węgierskiemu rodowi Berzeviczych lub Wilhelmowi Drugethowi. Powstał wówczas tzw. zamek górny złożony z muru obwodowego i wieży.

Kolejna rozbudowa przeprowadzona przez Berzeviczych objęła skrzydło południowe, gdzie umieszczono salę gotycką i kaplicę. Nowy właściciel zamku, Emeryk Zapolya, przebudował go ok. poł. XV w., powiększając o tzw. zamek średni. W 1529 r. Niedzica przeszła w ręce Hieronima Łaskiego, ale niedługo potem stała się własnością Horvathów. Na przełomie XVI i XVII w. zamek został przebudowany w stylu renesansowym przez Jerzego Horvatha i rozbudowany o tzw. zamek dolny. Zasadniczo w tej postaci przetrwał do naszych czasów. Później Niedzica trafiła do rąk rodziny Giovanelli, by po przeszło stu latach, w 1776 r. powrócić do Horvathów. W połowie XIX w. zamek należał do rodu Salamonów, którzy władali nim do 1943 r.

Po 1945 r. zamek poddano konserwacji i odbudowie, powierzając go w użytkowanie Stowarzyszeniu Historyków Sztuki. Zamek mieści obecnie Dom Pracy Twórczej SHS, pokoje gościnne w zamku dolnym i drewnianym budynku tzw. celnicy, czyli siedziby międzywojennej służby granicznej, muzeum i restaurację. W muzeum zamkowym znajdują się zbiory archeologiczne, zbiory malarstwa i rzemiosła artystycznego, a także hungarica.

Wejście na teren założenia zamkowego prowadzi przez wjazd wykonany podczas przebudowy na przełomie XVI i XVII w. Znajduje się on od strony zachodniej i wiedzie na nieregularny dziedziniec, wokół którego zgrupowane są zabudowania zamku dolnego. Otacza je mur z pięcioma basztami. Schody przy stromej skale wspinają się ku niewielkim zabudowaniom zamku średniego, przylegającym do zamku górnego (wysokiego). Ośrodkiem najstarszej części zamku była wieża z przyległymi budynkami mieszkalnymi i kaplicą.

Z niedzickim zamkiem związanych jest wiele legend; w niektórych jest pewnie ziarno prawdy… Opowiadane są historie o tutejszych lochach i izbie tortur, o egzekucjach zbójników, którzy zamieszkiwali zamek w XVI w., a także o ukrytym w podziemiach zamku skarbie Inków.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Licencja CC-BY-SA 3.0