Dom Władysława Orkana w Porębie Wielkiej
Poręba Wielka położona jest u stóp Gorców, na wschód od Rabki. Wieś rozsławił Władysław Orkan, który urodził się i mieszkał tutaj przez większość swojego życia. Dom pisarza, a obecnie jego muzeum, znajduje się przy dróżce prowadzącej z Niedźwiedzia na Turbacz. Orkan rozpoczął budowę domu w 1903 r., po otrzymaniu honorarium za książkę W Roztokach. Wprowadził się do niego dwa lata później, jednak niestaranność wykonania spowodowała, że nie dawało się go ogrzać i mroźne zimy pisarz musiał spędzać u przyjaciół.

DOM WŁADYSŁAWA ORKANA W PORĘBIE WIELKIEJ, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0
W testamencie Orkan przekazał swój dom na cele społeczne, jednak plany te udało się zrealizować dopiero po roku 1973, kiedy to Urząd Gminy w Niedźwiedziu wykupił budynek od spadkobierców pisarza i przeprowadził tam remont. Od 1979 r. opiekę nad domem sprawuje Muzeum im. Władysława Orkana w Rabce.
Władysław Orkan (1875-1930) to pseudonim pisarza. W rzeczywistości nazywał się Franciszek Xawery Smaciarz, a w 1898 r. zmienił nazwisko na Smreczyński, od nazwiska rodowego matki. Urodził się w Porębie Wielkiej, w rodzinie chłopskiej. Po nauce w krakowskim gimnazjum św. Jacka powrócił do rodzinnej wsi.
Poświęcił się pracy literackiej, a w późniejszych latach również działaniom na rzecz regionu. Związany był ze środowiskiem krakowskim, szczególnie z Ignacym Maciejowskim – „Sewerem”, i Władysławem Przerwą-Tetmajerem. Twórczość Orkana obejmująca powieści, dramaty i wiersze, dotyczyła aktualnych wówczas problemów społeczno-obyczajowych wsi, co przyniosło pisarzowi rozgłos już pod koniec lat 90. XIX w.
Do domu Orkana wiedzie aleja wysadzana jaworami, wśród których stoi kapliczka, wystawiona przez matkę pisarza jako wotum dziękczynne za szczęśliwy powrót syna z wojny. Drewniany dom, wzniesiony według wzorów góralskiej sztuki budowlanej, został ozdobiony dekoracyjną ciesiołką i snycerką przez przyjaciela Orkana, wykształconego w krakowskiej akademii artystę, Jana Bulasa. W parterowym domu z dużym poddaszem ukrytym w wysokim, gontowym dachu można zobaczyć niewielką ekspozycję etnograficzną oraz pokój matki pisarza, w którym zachowały się jeszcze meble należące do pierwotnego wyposażenia. W salonie urządzono stałą wystawę ukazującą rozwój i osiągnięcia literackie Orkana. Na piętrze mieszczą się pokoje gościnne oraz weranda, na której lubił wypoczywać pisarz.
Tekst: B. Sanocka (2008)
Licencja CC-BY-SA 3.0
Dom Władysława Orkana w Porębie Wielkiej
Informacje praktyczne
Dostępność:
dostępny
Dane teleadresowe:
adres: Poręba Wielka 109, Niedźwiedź
gmina: Niedźwiedź
powiat: limanowski
GPS: N: 49° 36′ 38″, E: 20° 03′ 45″
www: http://www.gckniedzwiedz.pl.tl/Orkan%F3wka.htm
telefon: 608 731 557, 18 331 70 88
Obiekty w pobliżu:
- Kościół i klasztor oo. Cystersów w Szczyrzycu
- Zespół dworski w Łopusznej
- Kościół i klasztor oo. Cystersów w Szczyrzycu