Położony w górzystej kotlinie Beskidu Wyspowego zespół opactwa cysterskiego w Szczyrzycu jest jednym z najstarszych klasztorów w Polsce. Jego fundacji dokonał w 1234 r. wojewoda krakowski Teodor z Gryfitów, przekazując na rzecz zakonu swoje dobra w Ludźmierzu, Szczyrzycu i Mogilanach. Sprowadzonych z Jędrzejowa zakonników osadzono w Ludźmierzu, jednak wkrótce część z nich przeniosła się do Szczyrzyca, który miał łagodniejszy klimat. Wzniesiono tutaj kościół, klasztor i zabudowania gospodarcze. Po najazdach i pożarach, jakie nawiedziły opactwo w XVII stuleciu, znajdowało się ono w bardzo złym stanie.

KOŚCIÓŁ I KLASZTOR OO. CYSTERSÓW W SZCZYRZYCU, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Kiedy w 1620 r. opatem został Stanisław Drohojowski, podjął się budowy nowego klasztoru oraz przebudowy kościoła. Prace te kontynuowali kolejni opaci. Kościół ukończono w 1642 r., a klasztor dwa lata później. W czasie zaborów majątek cystersów skonfiskowano, lecz klasztor przetrwał, choć zdegradowany do rangi przeoratu. Godność opactwa przywrócił klasztorowi w 1918 r. papież Benedykt XV, a opaci odkupili część utraconych dóbr. Po II wojnie światowej cystersom znów odebrano majątek, jednak w ostatnich latach odzyskali oni ziemię i budynki gospodarcze.

Klasztory cysterskie budowano według określonych zasad, w miejscach oddalonych od ludzkich siedzib, a sposób życia mnichów opierał się na regule „Ora et labora”, czyli „módl się i pracuj”.

Szczyrzycki kościół pw. NMP Wniebowziętej i św. Stanisława wzniesiono na planie krzyża łacińskiego, z prezbiterium i nawą równej długości. W świątyni znajduje się cudowny wizerunek Matki Boskiej Szczyrzyckiej, namalowany przez nieznanego z imienia artystę w XVI w., a koronowany w 1983 r. Po południowej stronie kościoła mieszczą się zabudowania klasztorne zgrupowane wokół kwadratowego wirydarza.

Obok klasztoru znajduje się klasztorne muzeum, mieszczące się od 1984 r. w zabytkowym spichlerzu, który wcześniej służył jako rezydencja opata. Muzeum powstało w 1954 r., kiedy ówczesny opat, dr Stanisław Kiełtyka, zorganizował je ze zbiorów klasztoru, wzbogacając z czasem o kolejne okazy. Ciekawostką pośród klasztornych skarbów jest mapa świata wydrukowana w 1905 r. według XIII-wiecznego pierwowzoru. Zbiory obejmują sztukę sakralną, militaria, bogaty księgozbiór, eksponaty etnograficzne oraz dokumenty, wśród których znajdują się XIII-wieczne akty darowizny i nadania ziemi cystersom.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Licencja CC-BY-SA 3.0