Dobczyce należą do najstarszych osad w dolinie rzeki Raby. Wyniki badań archeologicznych na wzgórzu zamkowym dowodzą istnienia osady ludzkiej z epoki brązu, epoki żelaza oraz wczesnego średniowiecza.

Zakonserwowane i częściowo zrekonstruowane kamienne ruiny średniowiecznego zamku wznoszą się na skraju skalistego wzgórza sterczącego nad doliną Raby, na zachód od lokacyjnej części miasta. Zamku nie wymieniają wśród fundacji Kazimierza Wielkiego ani Jan Długosz, ani Jan z Czarnkowa, stąd zgłaszane są przypuszczenia, że wzniesiono go znacznie wcześniej. Być może stanowił militarną ochronę tutejszej komory celnej. W późniejszych wiekach królewska budowla znajdowała się w zastawie licznych rodzin, m. in. Lanckorońskich, Czernych, Bużeńskich, Lubomirskich, i Jordanów. Kolejni starostowie modernizowali i rozbudowywali średniowieczny zamek. Szczególnie Lubomirscy zasłużyli się w dziedzinie restauracji i przystosowywaniu budowli do celów rezydencjonalnych. W okresie „potopu” zamek dobczycki nie ucierpiał poważnie, o czym można wnioskować z tekstu lustracji przeprowadzonej w 1660 roku. Został natomiast spustoszony na początku XVIII wieku przez wojska Karola XII. Zniszczenia te zapoczątkowały okres upadku budowli. W pierwszej poł. XIX wieku zaczęto rabunkowo eksploatować ruiny zamczyska. Pozyskany budulec posłużył do wznoszenia kościoła i okolicznych domów. Kres dewastacji położyła dopiero w 1900 interwencja Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej i prace zabezpieczające, przeprowadzone w latach 1901-1902. W odrestaurowanym częściowo zamku mieści się obecnie muzeum regionalne im. Władysława Kowalskiego. Obejmuje ono 9 sal ekspozycyjnych, w których zgromadzono zabytki z dziedziny archeologii, geologii, historii i sztuki. U podnóża zamku w latach 1968-1972 usytuowano „miniskansen” budownictwa ludowego Zgromadzone eksponaty etnograficzne przybliżają kulturę, obyczaje, sztukę ludową i rzemiosło mieszkańców tego regionu w XIX i na początku XX w. Warto zobaczyć także kościół parafialny św. Jana Chrzciciela.

W pobliskich Myślenicach przyciąga czworoboczny rynek średniowieczny o szachownicowym układzie. N a samej płycie stoi figura św. Floriana oraz studnia wykonana w końcu XIX w., ozdobiona żeliwnym odlewem figury kobiecej, nazywana pieszczotliwie „Tereską”. Najstarszym zabytkiem Myślenic są ruiny zamku z przełomu XIII i XIV w. Relikty cylindrycznej wieży są usytuowane na Zarabiu, na cyplowatym zakończeniu wzgórza Uklejna (677 m n. p. m.)

Tekst: arch. MIK (1999)

Licencja CC-BY-SA 3.0