Bochnia wyrosła na soli. Geologiczne ukształtowanie terenu, na którym powstała niewielka początkowo osada, sprawiło, że przemysł solny stał się siłą napędową miasta. Pierwsza historyczna wzmianka o osadzie o nazwie „Bochnia” pojawia się w dokumencie patriarchy jerozolimskiego Monachusa, który w 1198 roku potwierdził, że rycerz Mikora Gryfita w latach ok. 1163–1175 uposażył w „sal de Bochegna” (sól w Bochni) klasztor Bożogrobców z Miechowa.

Pierwszą sól w Bochni pozyskiwano w procesie odparowywania solanki, którą czerpano z naturalnych słonych źródeł lub studni solankowych. Zapotrzebowanie na sól warzoną było jednak tak ogromne, że cały czas intensywnie poszukiwano nowych złóż i efektywnych sposobów jej pozyskiwania. Na gruncie bocheńskim około 1248 roku natrafiono na sól kamienną, która przez kolejne wieki trafiała w różne zakątki Europy. Odkrycie tego „cennego kruszca” i powstanie kopalni, zwanej saliną lub żupą, determinowało układ urbanistyczny Bochni, jej rozwój gospodarczy, kulturowy i demograficzny.

Miasto Bochnia założone zostało w 1253 roku na prawie magdeburskim w oparciu o przywilej lokacyjny nadany w 1253 roku przez księcia Bolesława V Wstydliwego. Najważniejszymi i najbardziej charakterystycznymi punktami miasta, które jednocześnie organizują jego przestrzeń, są: centralnie położony rynek, naziemne budynki kopalni soli oraz bazylika pw. św. Mikołaja Biskupa.

Centralnym placem Bochni jest rynek, ale trudno stwierdzić, czy jest to jego pierwotna lokalizacja z okresu lokacji, czy też jest to wynik późniejszej translokacji. W przeszłości w obrębie rynku, oprócz ratusza i domów najbogatszych mieszczan, usytuowane były aż trzy szyby solne: Wielki, Targ i Wojewodzia Góra. Dziś śladem po ich istnieniu są wózki górnicze – symbole bocheńskiego szlaku solnego. Najstarsze zabudowania wokół rynku pochodzą z XVII i XVIII wieku. W jego wschodniej pierzei znajduje się jeden z najcenniejszych zabytków Bochni – dawny klasztor dominikanów. Od 1957 roku w budynku znajduje się Muzeum im. Stanisława Fischera. Pośrodku płyty rynku stoi wzniesiony w 1871 roku pomnik króla Kazimierza Wielkiego, wykonany przez krakowskiego rzeźbiarza Walerego Gadomskiego.

Układ przestrzenny Bochnia zawdzięcza w głównej mierze funkcjonowaniu kopalni soli. Jej rozwój nie mógł bowiem postępować bez rozbudowanej infrastruktury naziemnej. Górniczy krajobraz Bochni tworzą przede wszystkim szyby. Na przestrzeni wieków istniało ich w mieście kilkanaście, do dziś zachowały się zaledwie trzy: Sutoris, Campi i Trinitatis. W sąsiedztwie szybów powstawały budynki gospodarcze (stajnie, kieraty, magazyny, młyn solny), administracyjne i mieszkalne przeznaczone dla pracowników kopalni. Dziś w miejscu dawnego handlowego placu żupnego i częściowo rozebranej zabudowy salinarnej rozciągają się Planty Salinarne, założone w połowie XIX wieku według projektu znanego botanika i architekta krajobrazu Karola Bauera. W 1934 roku postawiono altanę, w której po dziś dzień odbywają się koncerty Orkiestry Salinarnej, założonej w 1880 roku przez czeskiego kapelmistrza Antoniego Langera.

Miejscem reprezentacyjnym bocheńskiej saliny był dwór żupny, który wzniesiono prawdopodobnie już w drugiej połowie XIII wieku. Późniejsze przebudowy sprawiły, że zyskał on miano zamku. W pierwszej połowie XVI wieku żupnik Seweryn Boner przebudował zamek żupny w renesansową rezydencję. Dalsze ingerencje w kolejnych wiekach mocno zredukowały jego formę – sprowadzając go do rozmiarów przeciętnej mieszczańskiej kamienicy.

Bazylika pw. św. Mikołaja Biskupa to nie tylko centrum życia religijnego w mieście, ale także dowód zamożności bocheńskiego mieszczaństwa. Pierwszy drewniany kościół, ufundowany w tym miejscu w połowie XIII wieku, służył głównie warzelnikom i górnikom bocheńskiej żupy solnej. Według miejscowej legendy murowany kościół ufundowała w 1253 roku Kinga, żona Bolesława Wstydliwego. Po pożarze, w latach czterdziestych XV wieku wybudowano nowy trójnawowy kościół z kaplicą Jedenastu Tysięcy Dziewic (obecnie św. Kingi). Kolejny pożar z czasu najazdu szwedzkiego (1655) doprowadził do poważnych uszkodzeń kościoła, który odbudowano dopiero ok. 1665 roku.

Remonty i przebudowy sprawiły, że wnętrze bazyliki stanowi syntezę wielu stylów architektonicznych, obejmujących kilka stuleci. Do cennego wystroju należy barokowo-rokokowy ołtarz główny – dzieło Piotra Korneckiego z 1772 roku, a także barokowe stalle ufundowane w 1667 roku, ołtarze boczne, ambona i wyposażenie przeniesione ze zlikwidowanych klasztorów bernardynów i dominikanów. W 1778 roku do nawy południowej świątyni dobudowano kaplicę, w której znajduje się ołtarz wykonany z czarnego marmuru dębnickiego z umieszczonym w nim cudownym obrazem Matki Boskiej Bocheńskiej, przeniesiony z dawnego klasztoru dominikanów. Nad portalem kaplicy znajduje się malowidło poświęcone legendzie o pierścieniu św. Kingi rzuconym do kopalni w Marmaroszu.

Autor: Paulina Kasprzycka, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie (2017)

CZYTAJ WIĘCEJ

Licencja CC-BY-SA 3.0