DNI DZIEDZICTWA 2015: kolonia robotnicza i fabryka Bata w Chełmku

XVII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego. Był sobie czas

DATA: 16–17 maja 2015
OBIEKT: Kolonia robotnicza i fabryka Bata w Chełmku
ADRES: ul. Topolowa, Chełmek, powiat oświęcimski

We współczesnym świecie istnieje wiele modeli efektywnego zarządzania czasem – zarówno w pracy, jak i w życiu prywatnym. Każdy z nich podlega jednak naczelnej zasadzie, że czas jest ograniczonym zasobem i niewykorzystany, nigdy nie powróci…

Człowiekiem, który w kategorii zarządzania czasem i ludźmi osiągnął mistrzostwo, jest Tomáš Baťa. Każdy z nas słyszał o butach Baty, mijał kiedyś witryny jego sklepów.

Historia firmy Bata ma swój początek w Zlinie, mieście położonym na czeskich Morawach. To właśnie tu pod koniec XIX wieku powstał niewielki zakład szewski, który z czasem rozrósł się i stał światowym imperium obuwniczym. Batówki – płócienne buty na skórzanej podeszwie – były symbolem nowoczesności. Tej wielkiej zmianie technologicznej towarzyszyły także osiągnięcia ówczesnej architektury i szeroko rozumianej reklamy produktów oraz systemu kierowania firmą. Batyzm (potoczne określenie takiego sposobu zarządzania) sprawił, że w latach trzydziestych produkcja osiągnęła 58 milionów par butów rocznie, a ich sprzedaż obsługiwało ok. 2,5 tysiąca sklepów w kilkudziesięciu krajach.

Do ogólnoświatowej sieci fabryk Bata dołączyła niewielka wówczas wieś koło Oświęcimia. To właśnie w Chełmku, w 1932 roku swoją działalność rozpoczęła pierwsza fabryka koncernu w Polsce. Na przestrzeni kilku lat, na gruntach odkupionych od Adama Zygmunta Sapiehy z pobliskiego Bobrku, powstał nowocześnie zarządzany zakład produkcyjny, osiedle i hotele robotnicze.

Budowa nowoczesnego Chełmka odbywała się według planu Františka Lydie Gahury’ego, który zakładał powstanie piętnastotysięcznego miasta, z ponad 1,5 tys. domów mieszkalnych i ok. 40 obiektami użyteczności publicznej. Całościową realizację koncepcji „idealnego miasta przemysłowego” uniemożliwił wybuch II wojny światowej. W części zakładowej udało się wznieść dziesięć budynków, niestety żaden z nich nie zachował się do dziś w pierwotnym stanie. W części mieszkalnej powstało kilkanaście funkcjonalnych domów dla robotników. Na terenie kolonii wybudowano także willę pierwszego dyrektora fabryki – Alojzego Gabesama.

Modernistyczna architektura, nowe technologie i nowoczesny sposób zarządzania wiązały się także z nowym sposobem myślenia o robotniku – „członku zintegrowanej wspólnoty”. Praca w fabryce trwała pięć dni w tygodniu, od 7.00 do 17.00, w tym godzinna przerwa na obiad w zakładowej stołówce. O rytmie zmian i przerw informował zakładowy buczek. Jego dźwięk rozchodził się w promieniu kilku kilometrów i wskazywał czas nie tylko robotnikom, ale i zwykłym mieszkańcom.

Wysokie zarobki znacznie poprawiły materialną sytuację mieszkańców Chełmka. Nowoczesny sposób spędzania wolnego czasu zakładał także dbałość o tężyznę fizyczną Batowskich pracowników. Realizację tych celów miała zapewnić odpowiednia infrastruktura: boiska, basen, skocznia narciarska czy uczęszczane do dziś korty tenisowe.

W okresie PRL zakład Baťy został przekształcony w Południowe Zakłady Przemysłu Skórzanego „Chełmek” i stały się głównym producentem obuwia w Polsce. Niestety kolejnej transformacji „Chełmek” nie przetrwał – 2003 roku zakończył działalność.

Już w 1905 roku Tomasz Baťa napisał na ścianie swej niewielkiej wówczas fabryki w Zlinie: „dzień ma 86 400 sekund”. Zdawał sobie sprawę, jak ważny jest czas i jak odpowiednie jego wykorzystanie przekuwa się w sukces.

Do koloni robotniczej i fabryki Bata w Chełmku zapraszamy Państwa 16–17 maja – nie tylko po to, by obejrzeć wyjątkową architekturę, ale przede wszystkim, by zapoznać się z fenomenem idei Tomáša Baťy – „najsłynniejszego szewca świata”.

MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności