W latach 1257–1263 Bolesław Wstydliwy ze swoją żoną Kingą ufundowali w Krakowie dla Zakonu Kanoników Regularnych Najświętszej Maryi Panny de Metro w Rzymie od Pokuty Błogosławionych Męczenników (łac. Ordo Canonicorum Regularium S. Mariae de Metro de Urbe de Paenitetia Beatorum Martyrum) kościół św. Marka Ewangelisty wraz z klasztorem. Ten rycerski zakon w Polsce nazwano stąd w skrócie markami albo też rogaczami, od kształtu noszonych przez nich nakryć głowy (biretów), w Czechach – skąd zakonnicy w XIII wieku przybyli – zwani byli cyriakami. Na Litwie zaś, gdzie angażowali się w chrystianizację, białymi augustianami, zakon ten bowiem opierał się na regule św. Augustyna z Hippony, jednego z najważniejszych ojców i doktorów Kościoła, którego myśl była przez ponad 700 lat najbardziej wpływową szkołą myślenia filozoficznego w Kościele. Życie monastyczne markowie łączyli z działalnością duszpasterską. Ich widocznym symbolem, godłem, jakie można dostrzec również na habitach marków, było czerwone serce z krzyżem. Znak ten odnajdujemy w wielu miejscach w kościele, w jego kształcie została zaprojektowana ambona umieszczona przy ścianie tęczowej.

Wkrótce po osiedleniu się Kanoników od Pokuty w Krakowie rozgorzał długotrwały spór pomiędzy markami i parafią Mariacką, dotyczący zbyt dużego zaangażowania zakonników w sprawy parafii. W 1330 roku udało się go jednak zakończyć, lecz z zakazem sprawowania sakramentów wobec parafian Mariackich. 3 lutego 1410 roku w ramach kompromisu ze strony parafii Mariackiej przeor krakowskiego klasztoru św. Marka powołał Bractwo św. Zofii. To pierwsze stowarzyszenie religijne w Krakowie powstałe przy parafii za cel obrało sobie wzajemną modlitwę za życia i pamięć w modlitwie po śmierci. Bractwo istnieje do dziś, a od XVI wieku na wspólnotowych mszach gromadzi się w kaplicy brackiej pw. św. Doroty.

W drugiej połowie XV wieku wraz z powszechnym ożywieniem się pobożności także w zakonie marków widoczne były jej owoce. W zakonie przebywał wówczas pochodzący z książęcego rodu z Litwy Michał Giedroyć (ok. 1420–1485), który pełnił tam funkcję zakrystiana. Zakonnik zmarł w opinii świętości, a jego kult trwa do dziś. Uroczystego podniesienia jego relikwii i umieszczenia w renesansowym nagrobku przy ołtarzu dokonał biskup Tomasz Oborski w 1624 roku. Giedroyć uczynił szczególnym przedmiotem czci krucyfiks, dziś znajdujący się w ołtarzu głównym kościoła, oraz obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z XV wieku, tzw. Madonny Giedroyciowej.

Dzieje kościoła naznaczały pożary w latach 1494, 1528, 1544, 1589 i 1724. Po tym z 1589 roku kościół i klasztor zostały gruntownie odnowione, stąd wiele elementów wyposażenia pochodzi właśnie z tego czasu. Niestety w pożogach niemal doszczętnie zostały zniszczone dokumenty i księgi niegdyś wypełniające prawdopodobnie bogate archiwum klasztoru.

Na przełom XVIII i XIX wieku datuje się upadek zakonu, a w 1870 roku krakowski urząd cyrkularny umieścił w klasztorze marków dom księży emerytów, który znajduje się tu do dziś.

Obecnie w kościele posługują siostry ze Zgromadzenia Służebniczek Bogarodzicy Dziewicy Niepokalanie Poczętej, swą siedzibę odnalazło tu również Zgromadzenie Sióstr Świętej Jadwigi Królowej Służebnic Chrystusa Obecnego (w skrócie jadwiżanki wawelskie). Kościół należy do parafii Mariackiej i jest kościołem rektoralnym Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II.

Autor: Joanna Nowostawska-Gyalókay, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie (2015)

Licencja CC-BY-SA 3.0