Trzebinia i jej dzieje zawsze były związane z górnictwem kruszców. Odnotowana w dokumentach w XIV w., należała do włości królewskich. W XV w. jej właścicielem był Mikołaj Kesinger, który uzyskał przywilej lokacyjny dla osady górniczej. Z nim też wiążą się początki dworu trzebińskiego. Miejscowość często zmieniała właścicieli; dłużej należała do Trzebińskich, którzy w XVII i XVIII w. rozbudowali dwór i ufundowali kościół parafialny. W 1817 r. Trzebinia stała się miastem, a na przełomie XIX i XX w. ważnym ośrodkiem przemysłowym.

DWÓR ZIELENIEWSKICH W TRZEBINI, fot. M. Klag (MIK, 2002) CC BY SA 3.0

Dwór wraz z przynależnym doń terenem zakupili w 1920 r. Zieleniewscy. Przeprowadzili remont zaniedbanego budynku oraz dokonali jego przebudowy. Po wojnie pozostał on w rękach Zieleniewskich, lecz na parterze dworu rezydowały różne instytucje. W 1983 r. właścicielem dworu stała się Gmina Trzebinia, która przeprowadziła prace renowacyjne. Dwór odzyskał dawną świetność i mieści dzisiaj w piwnicach restaurację i kawiarnię, na piętrach pokoje hotelowe, a w dawnej kaplicy muzeum regionalne. Działa tutaj również powołana w 1996 r. instytucja kultury „Dwór Zieleniewskich”, organizująca koncerty, wystawy, warsztaty i spotkania ze znanymi osobami.

Znajdujący się niedaleko centrum miasta dwór jest piętrowym, częściowo podpiwniczonym, murowanym budynkiem o tynkowanych ścianach, wzniesionym na planie prostokąta. Nakrywa go łamany dach polski z dzielącą połacie drewnianą ścianką zdobioną pilastrami i elementami geometrycznymi. Obecną postać zyskał dwór głównie dzięki rozbudowie z 1767 r. W jego bryłę włączone są starsze, XV-wieczne piwnice o ścianach z kamienia, nakryte sklepieniami kolebkowymi.
Piętro budynku ma charakter mezzanina, czyli pośredniej, niższej kondygnacji pomiędzy wyższymi. Od zajazdu prowadzi do dworu portyk czterokolumnowy z trójkątnym frontonem. Przy elewacji południowej, ogrodowej, znajduje się dobudowany w 1919 r., dwukolumnowy, piętrowy ganek z balkonem, a od strony wschodniej taras.

Wnętrza, urządzone współcześnie, w układzie dwutraktowym w części wschodniej i trzytraktowym w zachodniej, nakrywają stropy belkowe i sufity. W zachodniej części dworu znajduje się pomieszczenie – być może dawna kuchnia – nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami. Wysoka na dwie kondygnacje sień wejściowa powstała w trakcie przebudowy w okresie międzywojennym.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Licencja CC-BY-SA 3.0