Wieś Pisary położona jest kilka kilometrów na wschód od Krzeszowic, wśród niewielkich pagórków. W południowej części miejscowości, nieopodal przepływającej rzeki Rudawki zachowały się zabudowania dawnego folwarku.

ZABUDOWANIA DAWNEGO FOLWARKU W PISARACH, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Pierwsza wzmianka o Pisarach pochodzi z 1319 r. W średniowieczu były one wsią rycerską, a w połowie XV w., za czasów Jana Długosza, należały do Ryterów. Ponad sto lat później, około 1580 r. było dwóch właścicieli Pisar: Stanisław Pisarski i Jan Konieczny. Od XVIII w. do połowy XIX w. właściciele wsi zmieniali się kilkakrotnie, byli to, między innymi, Żeleńscy, Rupniewscy, Sołtykowie, Grünbaum i Frankl. W tym okresie działały w Pisarach różnego rodzaju zakłady przemysłowe: browar, gorzelnia, tartak, młyn, cegielnia, a nawet fabryka wyrobów fajansowych. W 1848 r. majątek w Pisarach zakupiła rodzina Potockich z pobliskich Krzeszowic. Pozostawał on w ich rękach do czasów II wojny światowej.

Główny punkt założenia stanowił dwór – niestety nie zachował się do naszych czasów. Usytuowany był on w zapewne w parku, po północnej stronie zabudowań gospodarczych, w pewnym oddaleniu od nich.
Najstarszym zachowanym obiektem tego zespołu gospodarczego jest murowany lamus pochodzący z XVII w. Zlokalizowany jest na południowym skraju wsi, na wzniesieniu nad rzeką i przebiegającą tędy linią kolejową. Jest to murowany, piętrowy budynek, wzniesiony na planie kwadratu, z drewnianym gankiem od strony frontowej. Piętrowy ganek i łączące go, również drewniane schody zajmują całą szerokość ściany frontowej. Stanowią one nie tylko komunikacyjny, ale i dekoracyjny element lamusa. Budynek nakryty jest gontowym dachem namiotowym. Poniżej okapu znajduje się profilowany gzyms oraz dekoracyjny, malowany pas z motywem wstęgowym. Od strony południowej naroża lamusa wzmocnione są dwiema przyporami. Wejście na parter prowadzi przez masywne drzwi w prostym, kamiennym obramieniu. Na parterze mieści się jedno pomieszczenie nakryte sklepieniem; na piętrze była również jedna sala, wtórnie podzielona na kilka mniejszych.
Lamus pierwotnie pełnił funkcję głównej budowli: był budynkiem mieszkalnym i skarbcem. Przechowywano w nim cenne rzeczy, a w razie napadu był miejscem schronienia i obrony. W późniejszych czasach, gdy zbudowano dwór, lamus przeznaczono na cele gospodarcze: pełnił rolę magazynu. Po wojnie, przez pewien czas służył jako mieszkanie. Zniszczony, w latach 60. XX w. został odnowiony. Od końca lat 70. do 1988 r. funkcjonowała w nim galeria sztuki.

Na północ od lamusa, w ogrodzonym, będącym obecnie prywatną własnością parku znajduje się budynek spichlerza z bramą wjazdową oraz murowana stodoła. Do spichlerza prowadzi droga, przy której niegdyś znajdował się staw. Ze spichlerzem były połączone dwa murowane budynki (stodoła i obora), tworzące razem z nim układ w kształcie podkowy. Główny budynek tego zespołu to spichlerz. Wzniesiony w pierwszej połowie XIX w., piętrowy, murowany posiada późnoklasycystyczną dekorację architektoniczną. Środkową część tego prostokątnego budynku zajmuje sień przejazdowa, a po obu jej stronach znajdują się kwadratowe pomieszczenia. Nakryte są one sklepieniami żagielkowymi, wspartymi na stojącym pośrodku sali filarze. Elewacja frontowa spichlerza jest podzielona na dwie kondygnacje profilowanym gzymsem. W dolnej mieści się brama wjazdowa obramiona kamiennym, rustykowanym (tynk naśladujący ciosy kamienia) portalem oraz prostokątne i arkadowe wgłębienia z małymi oknami. Ze spichlerzem łączy się murowany, parterowy budynek dawnej stodoły.

Bardzo blisko przebiegającej przez południową część Pisar linii kolejowej Kraków – Katowice, znajdują się zabudowania dawnego browaru. Pierwotnie były to dwa duże budynki, lecz zachował się tylko jeden z nich. Wzniesiony w pierwszej połowie XIX w. kamienno-ceglany budynek browaru był później wykorzystywany jako stajnie. W okresie powojennym mieściły się tu magazyny zielarskie. Prostokątny, ponadczterdziestometrowej długości budynek nakrywa łamany, niezwykle malowniczy dach. Na osi budynku znajduje się długa, wąska sień przejazdowa, a po obu jej stronach po kilka różnych pomieszczeń. Najciekawsze są dwie sale o sklepieniach żagielkowych, wspartych na stojących pośrodku filarach.

Tekst: B. Sanocka (2009)

Licencja CC-BY-SA 3.0