Dwór Emila Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym
Dwór w Gorzeniu zauważalną do dziś klasycystyczną sylwetkę przyjął w XIX wieku. W tym też czasie majątek zakupił Tytus Zegadłowicz, ojciec znanego w okresie międzywojennym poety i pisarza, Emila Zegadłowicza. Mimo przeprowadzonego po zakupie znacznego remontu, Tytus nie zmienił wyglądu zewnętrznego domu. W okresie międzywojennym, kiedy majątkiem dysponował już Emil Zegadłowicz, dwór stanowił ważny ośrodek życia kulturalnego. Spotykali się tu pisarze i artyści nie tylko związani z założoną przez Zegadłowicza grupą poetycką „Czartak”. W 1946 roku żona poety wraz z córką stworzyły muzeum biograficzne Emila Zegadłowicza. W jedenastu obszernych pomieszczeniach, w których zachowano elementy oryginalnego wystroju wnętrz, można oglądać rękopisy utworów poety, kolekcje prac artystów okresu dwudziestolecia międzywojennego, a wśród nich wiele obrazów przyjaciół domu. Na uwagę zasługują prace malarskie i grafika Ludwika Miskyego, bliskiego przyjaciela Zegadłowicza. Ilustracje autorstwa Miskyego zdobiły almanachy wydawane przez grupę „Czartak”.
Obejrzymy tu prace ekspresjonisty Jerzego Hulewicza, Leona Wyczółkowskiego, grafiki Józefa Mehoffera czy dekoracje sieni wykonane przez ucznia Xawerego Dunikowskiego, Wincentego Bałysa, kolejnego przyjaciela domu, a także unikalne malarstwo chińskie. W tak zwanej kaplicy, w najstarszej, dolnej części dworu prezentowana jest zgromadzona przez Zegadłowicza kolekcja prac wybitnego artysty ludowego, Jędrzeja Wowry. To zaledwie niewielka część znakomitych zbiorów, których historię przybliżą nam podczas Dni Dziedzictwa Gospodarze dworu.
Autor: Joanna Nowostawska-Gyalókay, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie (2013)
Wieś Gorzeń Górny leży na przedgórzu Beskidu Małego, kilka kilometrów na południe od Wadowic. Założona na prawie niemieckim po 1333 r., należała w 2. poł. XV w. do rodu Gorzeńskich. Później wieś kilkakrotnie dzielono i zmieniała ona właścicieli. Po 1725 r. należała do rodziny Skorupków-Padlewskich, z którą należy wiązać budowę obecnego dworu. W 1873 r. część Gorzenia Górnego z dworem rozparcelowano. Wtedy to siedemnastohektarową posiadłość z parkiem i dworem zakupił Tytus Zegadłowicz. W 1908 r. majątek stał się własnością poety i pisarza Emila Zegadłowicza (1888-1941).
Gorzeniecki dwór stoi u stóp wzgórza Grodzisko, w parku, gdzie wiele drzew zasadził i pielęgnował Tytus Zegadłowicz.Pierwotnie parterowy dwór rozbudowano na przełomie XVIII i XIX w., a w połowie XIX w. nadano mu charakter klasycystyczny: dobudowano kolumnowy ganek i nadbudowano piętro. Generalny remont mocno zniszczonego budynku, przeprowadzony przez Tytusa Zegadłowicza, nie zmienił jego bryły. Dwór pozostał klasycystycznym, piętrowym budynkiem, założonym na planie prostokąta, z czterokolumnowym gankiem od frontu. Z pierwotnego dworu zachowały się sklepienia w trzech salach na parterze; w jednej z nich znajdowała się zapewne kaplica.
W czasach, kiedy mieszkał tu Emil Zegadłowicz, a szczególnie w latach 20. XX w., dwór był ważnym ośrodkiem życia kulturalnego. Spotykali się w nim pisarze i artyści związani i współpracujący z założoną przez Zegadłowicza grupą poetycką „Czartak”: Edward Kozikowski, Janina Brzostowska, Tadeusz Szantroch, Bolesław Leśmian, Julian Fałat, Wojciech Weiss i wielu innych.
W 1946 r. żona poety i jego córka uporządkowały zbiory i otworzyły we dworze muzeum biograficzne Zegadłowicza. Dzięki temu można tu dzisiaj oglądać zgromadzone przez poetę dzieła: kolekcję grafik i obrazów J. Mehoffera, J. Matejki, L. Wyczółkowskiego, V. Hoffmana, kilimy J. Hulewicza oraz interesujące rzeźby miejscowego artysty ludowego, Jędrzeja Wowry.
We dworze znajdują się też pamiątki po poecie, rękopisy jego utworów, a także „Księga Gości i Zdarzeń”, czyli kronika dworu w Gorzeniu, prowadzona przez Zegadłowicza od 1932 r. W muzeum obejrzeć można również oryginalne piece z poł. XIX w. oraz dekorację sieni wykonaną w latach 30. XX w. przez Franciszka Suknarowskiego i Wincentego Bałysa, uczniów Xawerego Dunikowskiego.
Autor: Barbara Sanocka, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie (2008)
Licencja CC-BY-SA 3.0
Dwór Emila Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym
Bieda B., Płaza… Wspomnienia Józefa Koryczana, http://www.plaza.neostrada.pl/n_koryczan_bieda.html (dostęp: 20 grudnia 2012).
Krasnowolski B., Chrzanów. Studia z dziejów miasta i regionu do roku 1939, Chrzanów 1998.
„Miesięcznik Heraldyczny” 1908, t. 1–3.
Ornatowski M., Wspomnienia hrabiny, „Przełom” 2006, nr 49.
Polski Słownik Biograficzny, Kraków, t. IV: 1938, t. IX: 1961.
Restauracja pałacu w Płazie, „Architekt” 1905, z. 9.
Skalny Ł., Historia Krzeszowic. Okres międzywojenny, Kraków 2004.
Stabro S., Małe ojczyzny Emila Zegadłowicza. W 110. rocznicę urodzin pisarza, „Wadoviana. Przegląd Historyczno-Kulturalny” 2000, nr 4.
Wegenke E., Muzeum w Gorzeniu, „Wadoviana. Przegląd Historyczno- -Kulturalny” 2000, nr 4.
Wójcik M., Pan na Gorzeniu. Życie i twórczość Emila Zegadłowicza, Kielce 2005.
Zinkow J., Krzeszowice i okolice, Warszawa–Kraków 1988.
Dwór Emila Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym
Informacje praktyczne
Dostępność:
dostępny
Dane teleadresowe:
adres: Gorzeń Górny 1
gmina: Wadowice
powiat: wadowicki
GPS: N: 49° 51' 20", E: 19° 29' 50"
gospodarz: Fundacja Czartak
www: http://www.muzeumezegadlowicza.pl/
e-mail: [email protected]
telefon: 33 823 27 97
Obiekty w pobliżu:
- Zamek w Suchej Beskidzkiej
- Zespół pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej
- Zamek w Zatorze
- Dwór w Stryszowie
- Zamek w Suchej Beskidzkiej