Wzdłuż doliny rzeki Ropy malowniczo rozciągają się zabudowania wsi Szymbark. W XIV w. była ona tak znaczną i ludną osadą, że otrzymała prawa miejskie. Jednak szybciej rozwijające się sąsiednie Gorlice zdominowały go i pod koniec XVI w. Szymbark utracił status miasta. Należał on przez kilka wieków do możnego rodu Gładyszów, pieczętujących się herbem Gryf. W XVII w. przeszedł w ręce Strońskich, a następnie Siedleckich i Bronikowskich. Pod koniec XVIII w. należał do prałata gnieźnieńskiego, ks. Jana Bochniewicza. Później, opuszczony, popadł w ruinę. W XIX w. był użytkowany jako gorzelnia.

DWÓR OBRONNY W SZYMBARKU, fot. M. Klag (MIK, 2002) CC BY SA 3.0

Pierwotny dwór Gładyszów istniał w Szymbarku w połowie XV w. Obecny został wzniesiony w latach 40. XVI w., a pod koniec tegoż wieku nastąpiła druga faza budowy dworu, kiedy to uzyskał on swój ostateczny kształt. Prawdopodobnie w latach 1589-1590 wzbogacił się o wystrój rzeźbiarski oraz dekorację sgraffitową ścian zewnętrznych. W 1656 r. został spalony przez wojska Rakoczego. Pomimo starannej odbudowy nie wrócił już do dawnej świetności. Dziś obiekt znajduje się pod opieką Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu.

Kasztel zbudowany został na planie prostokąta o wymiarach dwadzieścia na trzynaście metrów, z kamienia łamanego i cegły. Piętrowy, posadowiony na wysokich piwnicach, posiada w narożach baszty alkierzowe, wzbogacone nadwieszonymi wykuszami. Budynek wieńczy arkadkowa attyka, a zdobią go pozostałości dekoracji sgraffitowej i ramowej.

Piwnice kasztelu są podzielone na dwa długie pomieszczenia, nakryte sklepieniami kolebkowymi. Parter mieści dwie izby oraz sień, a na piętrze znajduje się niewielka izba oraz duża, oświetlona z trzech stron sala. Pomieszczenia piętra miały charakter reprezentacyjny. Przylegające do nich narożne małe salki w alkierzach służyły celom mieszkalnym. W dwóch alkierzach zachowały się kominek i piec oraz reszty dekoracji malarskiej.

Kasztel w Szymbarku jest najlepiej zachowanym na ziemiach polskich przykładem prostokątnego, zwartego dworu obronnego z narożnymi alkierzami, zwieńczonego okazałą attyką. Jak dotąd nie udało się ustalić budowniczego kasztelu i wciąż nie wiadomo, skąd pochodziły wzorce do jego budowy. Być może wywodzą się one z terenów Italii lub z Węgier, gdzie Gładysze mieli rozległe kontakty.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Licencja CC-BY-SA 3.0