Wieś Frydman na Spiskim Zamagórzu sięga swymi początkami zapewne jeszcze XIII wieku. Lokowana ponownie w 1308 roku przez Fryderyka z Huncowiec, w dokumentach z 1320 roku występuje jako „Fridmanvagasa”, czyli „poręba Frydmana”. Być może był to zasadźca wsi i od niego wzięła ona swą nazwę. W 1589 roku Frydman został sprzedany przez Olbrachta Łaskiego Jerzemu Horwathowi z Paloczy.

WIEŚ FRYDMAN NA SPISZU, fot. M. Klag (MIK, 2002) CC BY SA 3.0

Frydman jest jedną z najstarszych wsi na terenie Spisza, a jego układ przestrzenny należy do najlepiej zachowanych na tym terenie. Rozplanowanie zabudowy, dróg i rozłogów pól ma genezę sięgającą czternastowiecznej lokacji. Pomimo postępującej przebudowy przetrwała tradycyjna struktura zagród, z domami mieszkalnymi w części środkowej działki i budynkami gospodarczymi na jej obrzeżach. Zachował się również charakterystyczny pas stodół z „ulicą stodolną” na obrzeżu wsi, otaczający zespół zabudowy mieszkalnej. Niegdyś we wsi istniały nietypowe, drewniane, dwurodzinne domy.

Kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa powstał zapewne pod koniec XIII lub na początku XIV wieku. Hojnie wyposażył go w 1683 roku wracający z wyprawy wiedeńskiej król Jan III Sobieski. Świątynia jest orientowana, murowana, z wielobocznie zamkniętym prezbiterium i wieżą o charakterze obronnym, zwieńczoną późnorenesansową attyką. Do najstarszych elementów kościoła należy romańskie, wąskie okienko w ścianie zakrystii oraz wczesnogotycki, ostrołukowy portal z kolumienkami. Wystrój wnętrza świątyni pochodzi w znacznej części z drugiej połowy XVIII wieku, a wykonali go artyści z Krakowa, Lubicy i Proszowa. Od strony północnej przylega do prezbiterium kaplica Matki Boskiej Karmelitańskiej, ufundowana i zaaranżowana przez ks. Michała Lorencsa.

Drugą, obok kościoła, reprezentacyjną budowlą Frydmana jest renesansowy, obronny kasztel z dwoma alkierzami i dwoma narożnymi wykuszami. Do początku zeszłego stulecia nakrywał go dach pogrążony i zdobiła wspaniała, renesansowa attyka. Wzniesiony ok. 1600 roku, był rezydencją Horwathów aż do 1857 roku, później na krótko trafił w ręce Salomonów, a w 1910 roku kupili go Noworolscy. Wtedy kasztel został przebudowany i utracił dekoracyjną attykę. Do towarzyszących mu zabudowań gospodarczych należały również słynne dwupoziomowe, sklepione piwnice na wino, pochodzące z początku XIX wieku, malowniczo opisywane przez Seweryna Goszczyńskiego. Przeznaczenie frydmańskich piwnic okazało się jednak nietrafione z powodu surowego klimatu i dużej wilgotności. Przechowywane tam wino psuło się, dlatego dość szybko zaniechano jego przechowywania. W późniejszym okresie próbowano składować tam beczki z okowitą, płody rolne, a po drugiej wojnie światowej uruchomiono nawet pieczarkarnię. Dziś opustoszałe i mroczne korytarze stanowią głównie ciekawostkę architektoniczną i ślad winnej przeszłości Frydmana.

Autor: Barbara Sanocka, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie (2008), aktualizacja: Paulina Kasprzycka, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie (2017)

CZYTAJ WIĘCEJ

Licencja CC-BY-SA 3.0