Centrum Administracyjne kombinatu w Nowej Hucie
W 1949 roku, w związku z powstaniem kombinatu metalurgicznego, podjęto decyzję o budowie Nowej Huty – socrealistycznego miasta usytuowanego w pobliżu Krakowa na gruntach wsi Mogiła, Bieńczyce i Pleszów. Generalnym projektantem tego zespołu urbanistycznego został Tadeusz Ptaszycki, za koncepcję urbanistyczną odpowiedzialni zaś byli Bolesław Skrzybalski, Stanisław Juchnowicz i Tadeusz Rembiesa. Zespół wspomagali między innymi Marta i Janusz Ingardenowie, Tadeusz Janowski, Adam Fołtyn, Janusz Ballenstedt i Zbigniew Sieradzki. Architekci skupieni byli wokół nowo powstałego biura projektowego Miastoprojekt – Kraków.
Zasadniczy zrąb Nowej Huty powstał w latach 1949–1955. W 1951 roku nowe miasto zostało włączone do Krakowa jako jego kolejna dzielnica. Nowa Huta w założeniu miała być miastem idealnym (w nawiązaniu do idei renesansowych), złożonym z kombinatu, kilkunastu osiedli robotniczych i strefy usługowej w postaci sklepów, żłobków, przedszkoli, szkół, domów kultury, stołówek robotniczych czy licznych skwerów. Koncepcja zakładała nawet wzniesienie ratusza na pl. Ratuszowym mieszczącym się w połowie al. Róż, który miał stanowić punkt ciężkości całego założenia, budowli tej jednak nie zrealizowano. Miasto zostało rozplanowane w kształcie gwiazdy, na którą złożyło się pięć arterii wychodzących z placu Centralnego. U wylotu jednej z nich – najpierw al. Przodowników Pracy, później Lenina, a dziś Solidarności – stanął monumentalny kompleks budynków Centrum Administracyjnego Huty im. Lenina (CAHiL). Konkurs na projekt tego budynku wygrało troje architektów Miastoprojektu – Janusz Ballenstedt oraz Janusz i Marta Ingardenowie. Prace nad wznoszeniem kompleksu rozpoczęto w 1951 roku.
Na Centrum Administracyjne składają się dwa bliźniacze budynki oznaczone literami Z – tu mieściła się siedziba zarządu – i S – pełniący funkcje usługowe, wraz z obszerną biblioteką techniczną, salą koncertową i restauracyjną, zwaną kasynem. Budynki łączy podziemny korytarz. Najpierw stanął budynek Z, który wykończono ze szczególną dbałością o wysoką jakość materiałów. Wnętrza budynku S, o wiele skromniejsze, były gotowe dopiero w 1957 roku. Elewacje obu budynków nawiązują do form renesansu, między innymi przez zastosowanie attyk inspirowanych architekturą krakowskich Sukiennic. Nieustająco podziw budzą reprezentacyjne klatki schodowe usytuowane w każdym z narożników obu gmachów.
Wystrojem wnętrz Centrum Administracyjnego zajął się zespół projektantów pod kierunkiem Mariana Sigmunda, artysty związanego przed wojną ze Spółdzielnią Artystów „Ład”. Sigmund był autorem projektów wyposażenia dla Centrum Administracyjnego: wnętrz biur i gabinetu dyrektora naczelnego, sali posiedzeń, dużej sali konferencyjnej, hallu, jadalni, sali teatralnej, klatek schodowych. W skład zespołu projektującego CAHiL weszły głównie młode architektki Wanda Genga, Teresa Lisowska-Gawłowska, Maria Michajłow-Wałach, Zuzanna Perchal-Filar, Barbara Ślaska. Dziś Sigmund uchodzi za ikonę polskiego dizajnu. Wykonał wiele niezwykle ciekawych projektów mebli, po wojnie głównie dla zakładów meblarskich w Jasienicy.
Autor: Joanna Nowostawska-Gyalókay, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie (2017)
Licencja CC-BY-SA 3.0
Centrum Administracyjne kombinatu w Nowej Hucie
Komorowski W., Urbanistyka i architektura Nowej Huty 1949–1959, „Rocznik Krakowski” 2005, nr 71, s. 189–214
Chwalba A., Dzieje Krakowa. Kraków 1945–1989, t. 6, Kraków 2004, s. 205–234
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013, s. 159–160
Zabytki sztuki w Polsce, Małopolska, Warszawa 2016, s. 109-110
Centrum Administracyjne kombinatu w Nowej Hucie
Informacje praktyczne
Dostępność:
ograniczona dostępność
Dane teleadresowe:
adres: ul. Ujastek 1, Kraków
gmina: Kraków
powiat: Kraków
GPS: GPS: N 50°4’43”; E 20°4’0”
gospodarz: Nowe Centrum Administracyjne Sp. z o.o.
www: http://nca.malopolska.pl/
Obiekty w pobliżu:
- Dworek Jana Matejki w Krzesławicach (Kraków)
- Centrum Administracyjne Mittal Steel Poland Oddział w Krakowie
- Opactwo oo. Cystersów i kościół św. Bartłomieja w Mogile (Kraków)
- Dwór (tzw. lamus) w Branicach (Kraków)