Lanckorona jest położona w malowniczym, podbeskidzkim krajobrazie, nieopodal Kalwarii Zebrzydowskiej. Zabudowania miasteczka zajmują południowy stok Góry Zamkowej, zwanej również Lanckorońską. Już w XIII w. na tej górze istniała strażnica, później zaś zamek wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego. Także ten król dokonał w 1366 r. lokacji miasta na prawie magdeburskim. W 1410 r. starostwo w Lanckoronie objął Zbigniew z Brzezia, a jego potomkowie zarządzali nim do XVI w., używając nazwiska Lanckorońscy. Później dobrami lanckorońskimi władali m.in. Wolscy, Zebrzydowscy, Czartoryscy, Myszkowscy i Wielopolscy.

ZABUDOWA MIASTECZKA LANCKORONA, fot. M. Klag (MIK, 2008) CC BY SA 3.0

Miasto dobrze prosperujące dzięki handlowi i rzemiośle znacznie podupadło po najeździe Szwedów, pożarach i innych nawiedzających je klęskach w XVII i XVIII w. W czasie konfederacji barskiej na zamku i w okolicach miasteczka walczył Maurycy Beniowski i Kazimierz Pułaski. Pod koniec XVIII w. na zamku znajdowały się koszary wojska austriackiego i więzienie. Opuszczony w połowie XIX w. zamek popadł w ruinę. Miasto zniszczone pożarem w 1869 r., odrodziło się i odbudowało. W okresie międzywojennym, pomimo utraty praw miejskich (1934), Lanckorona rozwinęła się jako miejscowość letniskowa – powstało wówczas wiele pensjonatów i willi.

Najważniejszym miejscem Lanckorony jest rynek, położony na znacznej pochyłości. Ponad jego górną, północną pierzeją wznosi się murowany kościół parafialny pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela, ufundowany przez Kazimierza Wielkiego. Powyżej kościoła, wśród drzew ukryte są ruiny zamku. W północnej pierzei znajduje się dawna siedziba magistratu, parterowy, murowany dom z XIX w. Z górnej części ocienionego drzewami rynku rozciągają się wspaniałe widoki na Babią Górę i okolice Lanckorony. W niżej położonej, południowej pierzei, w narożnym domu mieści się Izba Muzealna. Jest to jeden z nielicznych drewnianych domów krytych gontem, który ocalał z pożaru w 1869 r.

Drewniane domy dokoła lanckorońskiego rynku zachowały tradycyjny, unikalny już, charakter. Są posadowione na kamiennych podmurówkach, często kryjących sklepione piwnice, zwrócone szczytami w stronę rynku, często oddzielone od siebie miedzuchami (wąskie przejście pomiędzy domami), zachowały w wielu miejscach malownicze podcienia. Szerokie bramy, przez które niegdyś wjeżdżały wozy, kryją za sobą często rozległe i piękne ogrody.

Tekst: B.Sanocka (2008)

Licencja CC-BY-SA 3.0