Niewielka miejscowość Wysocice położona jest na północ od Krakowa, nad rzeką Dłubnią. W początkach swych dziejów należała ona do sławnego rodu Odrowążów, który już w połowie XII w. władał miejscowościami leżącymi w dolinie Dłubni. Pozostawili po sobie wiele wspaniałych fundacji, jak chociażby klasztor Norbertanek w pobliskich Imbramowicach. Zapewne i kościół w Wysocicach powstał dzięki ich patronatowi.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. ŚW. MIKOŁAJA W WYSOCICACH, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Na skraju wzniesienia, otoczony murem i wysokimi drzewami od stuleci stoi niewielki, kamienny kościół. Zarówno kształt świątyni, jak i wnętrze pozostały prawie niezmienione od czasów budowy. Powstała ona najprawdopodobniej w na początku XIII w. jako fundacja rycerska, o znaczeniu również obronnym. Wysocice nie były siedzibą parafii; pierwsze zapiski o istniejącej tu parafii pochodzą z 1325 r. Dziesięć lat później umieszczono tutaj siedzibę dekanatu, który funkcjonował w Wysocicach do 1450 r.

Jeszcze w 2. połowie XV w. zamieszkiwali we wsi potomkowie Odrowążów opiekujący się kościołem. Jednak około 1565 r. dobra wysocickie zakupił Jan Płaza z Mstyczowa, który oddał kościół protestantom. Zamieniona w zbór świątynia została pozbawiona wszelkich ozdób – ołtarzy i obrazów – a wnętrze pobielono. Dopiero po 1613 r., kiedy właścicielką Wysocic stała się Elżbieta Wołłowiczowa, kościół po remoncie wrócił do katolików. W kolejnych stuleciach świątynia przechodziła tylko niewielkie zmiany, m.in. dobudowano murowaną kruchtę przy głównym wejściu od strony południowej i zakrystię od północy, przebudowano sklepienie apsydy oraz zmieniono pokrycie dachu. Wnętrze zaś wzbogaciło się o nowe wyposażenie.

Romański kościół w Wysocicach wzniesiono z ciosów wapienia, a detale architektoniczne i rzeźbiarskie wykonano z piaskowca. Jest on niewielką, jednonawową budowlą z wysoką, czworoboczną wieżą od strony zachodniej oraz prezbiterium skierowanym na wschód, zamkniętym półkolistą apsydą. Masywna wieża o charakterze obronnym dostępna jest tylko z wnętrza kościoła. W górnej części wieży znajdują się podwójne, rozdzielone kolumienką i półkoliście zamknięte okienka – biforia. Oglądając kościół z zewnątrz, trzeba przyjrzeć się wschodniej ścianie, gdzie znajduje się rzeźbiona postać tronującej Matki Boskiej z Dzieciątkiem, pochodząca z początku XIII w.

Wejście do świątyni prowadzi przez kruchtę po stronie południowej. Wewnątrz nawy warto przyjrzeć się wmurowanemu nad drzwiami kruchty rzeźbionemu tympanonowi o wykroju trójliścia. Przedstawiony jest tutaj siedzący na tronie Chrystus, ze stopami na fantastycznych potworach. Po prawej stronie ukazano scenę Narodzenia, a po lewej dwóch klęczących biskupów. Jednym z nich jest św. Norbert, założyciel zakonu Norbertanów. Można przypuszczać, że ten tympanon był przeznaczony dla pobliskiego kościoła Norbertanek w Imbramowicach.

Niezwykle interesującym miejscem jest empora, znajdująca się na drugiej kondygnacji wieży. Wybrzuszona półkoliście do wnętrza nawy, do której można wejść wąskimi schodkami umieszczonymi w grubości ściany północnej. Wewnątrz empory, na posadzce pozostały ślady istniejącego tutaj niegdyś ołtarza. Przy nim zapewne w dawnych wiekach gromadziła się rodzina władającego Wysocicami rycerza.

Najstarszym obiektem wyposażenia kościoła, który przetrwał czas, kiedy świątynia była zamieniona w protestancki zbór, jest późnogotycka ambona z około 1500 r. Pozostałe elementy są późniejsze. Barokowy ołtarz główny wykonany ze stiuku powstał w XVII w. W nim znajduje się również XVII-wieczny obraz Matki Bożej. Ołtarz boczny o formach późnorenesansowych, z obrazem św. Anny Samotrzeć jest dziełem warsztatu krakowskiego. Także w XVII stuleciu wzniesiono chór muzyczny i wyposażono go w organy. Stojący tu obecnie instrument zainstalowano w 1870 r.

Wracając do początków powstania wysocickiej świątyni, trzeba wspomnieć o odkrytych w latach 50. XX w. we wnętrzu fragmentach średniowiecznej polichromii. Być może romański kościół w Wysocicach kryje w sobie jeszcze kilka tajemnic.

Tekst: B. Sanocka (2009)

Licencja CC-BY-SA 3.0