

Pierwsze wzmianki o osadzie górniczej, która dała początek dzisiejszemu miastu Olkusz, pochodzą z XIII w. Miasto lokowano i otoczono murem obronnym za czasów Kazimierza Wielkiego, w XIV w.
Od ponad ośmiu wieków w zakolu Wisły nieopodal Nowego Brzeska, wznosi się opactwo Norbertanów. Zakonników sprowadzili z czeskiej miejscowości Strahov, za zgodą księcia Bolesława Kędzierzawego, dwaj rycerze: Szczeżysław i Wrocisław.

Wieś Krzesławice, obecnie część Krakowa, wzmiankowana była po raz pierwszy w XIII w. W ciągu wieków swego istnienia należała m.in. do konwentu bożogrobców z Miechowa, a także do Akademii Krakowskiej.
Najstarsze wzmianki źródłowe dotyczące wsi Dalewice (Dalowice), znajdującej się obecnie w powiecie proszowickim, sięgają końca XIII wieku. Wieś stanowiła początkowo własność rycerską i należała do powstałej w drugiej połowie XIII wieku parafii św. Jakuba Większego w Niegardowie. W 1414 roku Gniewosz herbu Strzegomia, właściciel wsi, sprzedał część Dalewic Władysławowi Jagielle za 1200 grzywien wraz z

Położony w górzystej kotlinie Beskidu Wyspowego zespół opactwa cysterskiego w Szczyrzycu jest jednym z najstarszych klasztorów w Polsce. Jego fundacji dokonał w 1234 r. wojewoda krakowski Teodor z Gryfitów.
Nieopodal Niepołomic znajduje się wieś Staniątki, na miejscu której – jak głosi legenda – zatrzymał się w 996 r. św. Wojciech w drodze na dwór Bolesława Chrobrego.

Na wzgórzu, nad brzegiem Dunajca położony jest Czchów – kiedyś znaczne miasto, obecnie miejscowość letniskowa. Znany z dokumentów pod nazwą Schov, rozwijał się od przełomu XII i XIII w. dzięki biegnącemu tędy traktowi węgierskiemu.
Stojący pośród wiekowych lip kościół parafialny w Sławkowie nosi podwójne wezwanie: Podwyższenia Krzyża Świętego oraz św. Mikołaja.
Niewielka miejscowość Wysocice położona jest na północ od Krakowa, nad rzeką Dłubnią. W początkach swych dziejów należała ona do sławnego rodu Odrowążów, który już w połowie XII w. władał miejscowościami leżącymi w dolinie Dłubni.

W zachodniej części Krakowa, pomiędzy Starym Miastem a Bielanami, rozciąga się dzielnica Zwierzyniec. Tereny te, leżące na lewym brzegu Wisły, przez ponad siedem stuleci należały do zakonu norbertanek.
Tropie, miejscowość na wschodnim brzegu Dunajca, związana jest z początkami chrześcijaństwa w Polsce. To tutaj znajdowała się pustelnia, w której zamieszkiwał przez kilkadziesiąt lat św. Świerad-Andrzej.
Cystersów do podkrakowskiej Mogiły sprowadził biskup krakowski Iwo Odrowąż ok. 1225 r. Wkrótce potem rozpoczęli oni budowę kościoła pw. św. Wacława.

Sławków, miasto położone nad Białą Przemszą, na granicy ziemi krakowskiej i Śląska, było w średniowieczu ważnym punktem na szlaku handlowym z Wrocławia do Krakowa. Pierwsza pisana wiadomość o nim datowana jest na 1220 r., kiedy ufundowano tutaj szpital dla górników.
Najstarsze miasto Sądecczyzny jest położone na wzgórzu pomiędzy Dunajcem a Popradem, w miejscu skrzyżowania dawnej drogi węgierskiej i traktu Nowy Sącz – Nowy Targ.

Na wysokim, lesistym wzgórzu nad Wisłą, na północ od wsi Babice znajdują się ruiny zamku zwanego Lipowcem. Najstarsze fragmenty wieży datowane są na koniec XIII lub początek XIV w. Istnienie zamku potwierdzają dokumenty z 1303 i 1308 r. dotyczące biskupa krakowskiego Jana Muskaty.