Kościół św. Marcina przy ul. Grodzkiej należy do parafii ewangelickiej. W miejscu, gdzie obecnie znajduje się barokowa świątynia już w XII lub XIII w. istniał romański kościół. Kiedy w 1612 r. Konstancja Bużeńska, zamożna wdowa po staroście dobczyckim i brzeźnickim, sprowadziła z Niderlandów do Krakowa karmelitanki bose, zamieszkały one obok kościoła św. Marcina.

Po kilku latach kościół ten został im przekazany. W 1634 r. rozebrano romańską budowlę i w latach 1637-1640 na jej miejscu wzniesiono, istniejący do dzisiaj, wczesnobarokowy kościół. Powstał on według projektu Giovanniego Battisty Trevano, nadwornego architekta króla Zygmunta III Wazy. Jego konsekracji dokonał biskup krakowski Piotr Gembicki w 1644 r.

W czasie potopu szwedzkiego kościół zamieniono na zbór protestancki. W 1686 r. wróciły do niego karmelitanki, wtedy też został ponownie konsekrowany. Stulecie później, na polecenie władz kościelnych, zlikwidowano klasztor na ul. Grodzkiej, a zakonnice przeniosły się do klasztoru na Wesołej (dziś ul. Kopernika). Kościół wystawiono na sprzedaż, jednak przez prawie trzydzieści lat pozostał zamknięty. Dopiero w 1816 r. władze Krakowa przekazały kościół ewangelikom jako rekompensatę za krzywdy wyrządzone w przeszłości. Od tego czasu służy on nieprzerwanie krakowskiej wspólnocie ewangelickiej.

Barokowy kościół św. Marcina usytuowany jest w pierzei ulicy, dlatego widoczna jest tylko jego fasada, jej kompozycja nawiązuje do formy pobliskiego kościoła św. św. Piotra i Pawła. Fasada zachodnia jest dwukondygnacyjna, zwieńczona trójkątnym szczytem z krzyżem i wazonami na narożnikach. W dolnej kondygnacji, dzielonej pilastrami, mieszczą się trzy portale i półkoliste nisze w architektonicznej obudowie. W kondygnacji górnej, na osi, znajduje się okno w ozdobnym obramieniu, a boki zamykają wolutowe spływy. Kościół jest jednonawowy, nakryty sklepieniem kolebkowym z lunetami, ozdobionym sztukateriami w formie geometrycznych figur. Całe wnętrze utrzymane jest w kolorze białym, z ciemniejszym, jednolitym wyposażeniem. Ściany boczne są podzielone zdwojonymi pilastrami o ozdobnych kapitelach z wolutami i główkami aniołów. Pomiędzy pilastrami mieszczą się płytkie wnęki zamknięte półkoliście. Tuż pod sklepieniem obiega wnętrze bogato profilowany i mocno wysunięty gzyms, zdobiony ornamentami – kostkowym i astragalem.

Architektoniczny ołtarz o cechach klasycystycznych, pochodzący z 1870 r. jest malowany w odcieniach szarości, z marmoryzacją i złoconymi detalami. Znajduje się w nim obraz ukazujący Chrystusa uciszającego morską burzę, autorstwa Henryka Siemiradzkiego (1882). Na bokach ołtarza i na zwieńczeniu ustawione są na postumentach złocone rzeźby Ewangelistów. Ponad ołtarzem, na tle witrażowego okna, umieszczony jest drewniany gotycki krucyfiks z ok. 1380 r. Witraż wykonany został według projektu Adama Ciompy. Innym ważnym elementem wyposażenia kościoła jest ambona, która znajduje się przy filarze oddzielającym prezbiterium od nawy po stronie północnej. Pod chórem, o formie i kolorystyce nawiązującej do ołtarza, wmurowana jest w ścianę kamienna płyta poświęcona pamięci Mikołaja Reja.

Tekst: B. Sanocka (2010)

Licencja CC-BY-SA 3.0