Kościół pw. św. Anny w Krakowie po raz pierwszy pojawia się w źródłach historycznych w 1381 r. Niespełna trzy dekady później, w 1407 r., został strawiony przez pożar, a następnie odbudowany dzięki środkom przekazanym przez króla Władysława Jagiełłę. Kolejnym krokiem powziętym przez tego monarchę było nadanie w 1418 r. Akademii Krakowskiej patronatu nad kościołem. W 1535 r. kościół został podniesiony do rangi kolegiaty przez biskupa Piotra Tomickiego. Najlepszym przykładem związku kolegiaty z uniwersytetem jest grób żyjącego w latach 1390-1473, studenta, a następnie profesora Akademii Krakowskiej św. Jana z Kęt – późniejszego patrona Archidiecezji Krakowskiej oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego.

KOLEGIATA PW. ŚW. ANNY W KRAKOWIE, fot. M. Łukaszewicz (Graphia, 2011) ©

Wraz z szybko szerzącym się kultem Jana Kantego pojawiła się potrzeba rozbudowy świątyni. Ostatecznie jednak w 1689 r. zdecydowano o całkowitej rozbiórce gotyckiego obiektu, a na jego miejscu zaczęto wznosić nowy. Nie bez znaczenia były także względy prestiżowe oraz rywalizacja z zakonem jezuitów roszczącym sobie prawo do przejęcia opieki nad całym szkolnictwem.

Budowę stojącej do dziś barokowej świątyni, wzorowanej na rzymskim kościele St. Andrea della Valle, ukończono w 1703 r. Wykonanie projektu obiektu zlecono wybitnemu holenderskiemu architektowi Tylmanowi z Gameren. Wspaniałą stiukową dekorację wewnętrzną wykonał sprowadzony z Moraw Baltazar Fontana, a malowidła freskowe Karol i Innocenty Monti oraz Karol Dankwart.

Późnobarokowa kolegiata to jednonawowa świątynia zbudowana na planie krzyża łacińskiego z transeptem, nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami. Ma wysoką kopułę, poprzedzoną tamburem, umieszczoną nad skrzyżowaniem nawy oraz transeptu. Prezbiterium jest o jedno przęsło krótsze od nawy, do której przylega wieniec kaplic; po trzy z każdej strony, z czego środkowe nakryte są niewielkimi kopułami. Całość poprzedza ozdobna parawanowa fasada ujęta w dwie wieże.

Architekt kościoła nie miał łatwego zadania, gdyż parcela pod zabudowę ulokowana była przy stosunkowo wąskiej ulicy: pomiędzy ówczesnymi budynkami a murem miejskim biegnącym w bezpośrednim jej sąsiedztwie. Kompozycję dwuwieżowej fasady należało więc tak zaprojektować, by najlepiej prezentowała się w ukośnym widoku z wąskiej ulicy św. Anny.

Brak przestrzeni widokowej Tylman z Gameren zrekompensował daleko idącymi korektami optycznymi zastosowanymi w budowie fasady. Są to między innymi silne akcenty pionowe w części dolnej i nierównoległe pasy gzymsów w górnej. Zmiany zastosowano po to, aby w tak niewielkiej przestrzeni fasada kościoła wyglądała monumentalnie i atrakcyjnie, a widz nie miał wrażenia, że elewacja jest przysadzista, krzywa i niesymetryczna. W związku z tym wszystkie korekty optyczne są niemal niezauważalne podczas obserwacji fasady kościoła.

Wnętrze tej jednej z najpiękniejszych barokowych polskich świątyń jest zdeterminowane jednolitą dekoracją malarską i rzeźbiarską, zgodną z programem teologicznym opracowanym przez księdza Sebastiana Piskorskiego, profesora i rektora uniwersytetu w latach 1693-1695. Temat przedstawień na sklepieniu świątyni zaczerpnięty z Apokalipsy św. Jana ukazuje wcielenie Jezusa (sklepienie prezbiterium), a także ponowne przyjście na świat pod koniec dziejów (sklepienie nawy).

Nawa kościoła jest otoczona wieńcem kaplic, po lewej stronie od wejścia: św. Sebastiana, św. Katarzyny Aleksandryjskiej oraz św. Piotra w Okowach, a po prawej: św. Józefa, Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny Marii oraz św. Jana Chrzciciela; w prawym ramieniu transeptu konfesja św. Jana Kantego, jedno z najważniejszych miejsc w kościele.

Sarkofag z relikwiami świętego, umiejscowiony w ołtarzu pośrodku kaplicy, znajduje się na ramionach postaci uosabiających cztery ówczesne wydziały uniwersyteckie (teologię, filozofię, medycynę i prawo). Kompozycję otaczają cztery spiralnie zdobione kolumny, z postaciami czterech świętych Janów: Chrzciciela, Ewangelisty, Chryzostoma i Damasceńskiego.

Obraz w ołtarzu głównym przedstawia św. Annę Samotrzeć. Po bokach ołtarza znajdują się dwie rzeźby przedstawiające św. Wojciecha i św. Stanisława.

Autor: Paweł Pomykalski, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie (2011)

Licencja ©