Pijarzy zostali sprowadzeni do Polski przez króla Władysława IV w 1642 r., a dzięki zezwoleniu Jana Kazimierza dwanaście lat później osiedlili się na krakowskim Kazimierzu. W obrębie krakowskich murów miejskich znajdowało się wiele zakonów, wobec czego zakonnicy mieli duże trudności z uzyskaniem pozwolenia na przeniesienie się z Kazimierza do Krakowa. Jednak dzięki poparciu króla oraz księcia Aleksandra Lubomirskiego w 1679 r. zamieszkali przy ul. św. Jana, w kamienicy zwanej Słowikowską. Obok niej stała zrujnowana kamienica i browar z obszernym placem, które nabył i podarował pijarom Hieronim Lubomirski. Na miejscu tej kamienicy, zwanej Pod Bażanty, oraz browaru zakonnicy wznieśli najpierw dolny kościół, konsekrowany w 1721 r., a potem górny. Uroczyste poświęcenie nastąpiło w 1728 r.

KOŚCIÓŁ I KLASZTOR OO. PIJARÓW W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Autorem projektu kościoła był pochodzący z Podlasia architekt Kacper Bażanka, wykształcony w rzymskiej Akademii św. Łukasza. Według jego planów powstała trójnawowa bazylika z kaplicami i emporami w nawach bocznych. Wspaniałym dopełnieniem architektury kościoła jest rzeźbiarska i malarska dekoracja wnętrza, wykonana przez artystów z Moraw: Franciszka Ecksteina i Chrystiana Bolę. Wykorzystując zasady perspektywy geometrycznej, sprawili, iż malowana architektura na ścianach kościoła wywołuje złudzenie rzeczywiście istniejącej, a iluzjonistyczne malowidło na sklepieniu daje wrażenie otwartego nieba. Do późnobarokowego wystroju należą też ołtarze ze sztucznego marmuru i stiuku wykonane przez Jakuba Hoffmana oraz obrazy Szymona Czechowicza.

Przez trzydzieści lat kościół miał jedynie skromną, ceglaną fasadę. Obecną wzniósł Franciszek Placidi w latach 1759-1761. Rozwinął on pomysł Bażanki, by kościół był efektownym zamknięciem ulicy św. Jana. Trójkondygnacyjną fasadę podzieloną pilastrami i skromnie dekorowaną motywem kampanuli (pionowo ułożonych, uproszczonych dzwonków) wieńczy otwarta arkada z zawieszonym w niej dzwonem.

Zakon Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych zwanych pijarami, założony przez św. Józefa Kalasantego w 1597 r. w Rzymie, prowadził szkoły średnie zwane kolegiami. Założone w 1663 r. krakowskie kolegium mieściło się w przyległych do kościoła budynkach. Starszy, znajdujący się od strony ul. Sławkowskiej, do dzisiaj służy pijarom, a nowszy, wzniesiony przez Franciszka Placidiego, należy do Muzeum Książąt Czartoryskich.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Licencja CC-BY-SA 3.0